VÀI CẢM NHẬN VỀ TẬP THƠ "TRĂNG QUÊ" ( Tiếp theo )

  Sẽ là rất thiếu sót khi viết về tập «  TRĂNG QUÊ » mà không đề cập đến những vần thơ của con gái Văn Chuyền là : Nguyễn Thị Thanh Huyền. Bởi lẽ,tập « Trăng quê » gồm 162 bài thơ, thì có 78 bài của người cha- Văn Chuyền và 84 bài của con gái ông- Thanh Huyền. Ngoài đề tài chung giữa hai cha con là cùng viết về vùng quê mình, Thanh Huyền lại đi vào những đề tài rất riêng mang đậm dấu ấn của người phụ nữ ít may mắn trong trường đời nhưng  rất mạnh mẽ độc lập trong cuộc sống mà không kém phần nhạy cảm, tinh tế, giàu tình yêu thương, rất dễ mủi lòng và luôn đồng cảm với những thân phận mỏng manh , chìm nổi. Thơ Thanh Huyền có những bài gói ghém cả một đời công tác 34 năm với bao nhiêu biến đổi của mình : Từ người con gái nông trường đến cô giáo mầm non rồi chuyển sang làm cô cấp dưỡng trong Tiểu đoàn II Trường QS QK3 cho tới lúc nghỉ hưu ( Ký ức thời gian). Đồng thời ta lại tìm thấy trong thơ nàng nhiều bài, nhiều câu  nói về nỗi niềm riêng với biết bao tủi sầu đau xót của người thiếu phụ lỡ dở duyên tình. Có khi nỗi niềm đó ẩn hiện trong một chiều mưa nơi góc phố :
                        Gió cứ thổi và trời trắng mưa bay

                        Có ai hiểu nỗi lòng người thiếu phụ

                        Ngọn đèn đơn đêm đêm lẻ bóng

                        Mãi âm thầm bao kỉ niệm khôn nguôi

                                  ( Góc phố chiều mưa)

Có khi nó lại chơi vơi mà xa xót ngay cả chốn đợi chờ đến mông lung giữa dòng đời trong đục khôn lường :
                        Yêu thương trót dại ngẩn ngơ

                        Dòng đời trong đục câu thơ cháy lòng

                                ( Em đợi)

Nỗi đau phận mỏng ấy len lỏi cả vào lúc nàng nhận được lời nói yêu thương của người ta khi tuổi đã xế chiều. Và  nàng đã thảng thốt van nài : «  Xin anh đừng nói lời yêu ». Bởi nàng biết rằng :  « Anh hạnh phúc ấm êm/ Em đơn côi phận mỏng » cho nên trong đường đời đầy gai góc này, em chẳng có một lối đi bằng phẳng đâu và giữa cõi yêu dịu ngọt ấy em cũng chỉ nhận về những chua chát đắng cay thôi ;

                        Hương tình yêu ngọt lịm

                        Mà vị đắng riêng em

                          (Đừng nói lời yêu)

Có khi nó hiển hiện rõ ràng trong nỗi niềm tiếc nuối đến ngẩn ngơ «  về một thời thiếu nữ kiêu sa » nhưng dại khờ đã trao xương gởi thịt vào một bến đời đen bạc :

                        Thôi rồi trả lại tình anh

Dại khờ yêu đến kết thành lứa đôi

Miếng trầu thiếu nhạt chút vôi

Làm sao thắm được những lời mộng mơ

             ( Tiếc nụ tầm xuân)

Để nên nỗi phải dở khóc dở cười trong bóng lẻ đơn côi :

                        Ngu ngơ giữa chợ bên đường

                        Khăng khăng ôm mối tình thương một người

                        Tàn canh bạc dở khóc cười

                        Cút côi lẻ bóng một đời dở dang

                                ( Canh bạc cuộc đời)

Không chỉ có nỗi đau lỡ dở duyên tình, nàng còn gánh chịu nỗi đau mất đi phần máu thịt của đời mình đúng vào lúc đã đặt một chân sang phía  bên kia cái dốc cuộc đời, đúng vào lúc tưởng như sẽ được tựa vào con mà sống. Cho nên, trong thơ nàng, nỗi đau tột cùng ấy nó mới quặn thắt, vật vã làm sao. Nàng như trở nên hoang dại vì mất con và ngày ngày nàng cứ tựa cửa ngóng chờ tiếng xe máy như mỗi chiều con vẫn trở về bên mẹ : « Mẹ ngồi tựa cửa ngóng trông » hay : « Chờ con dằng dặc cuối trời »  rồi lại giật thót mình vì con đâu còn nữa, con chẳng thể về và lòng mẹ tái tê, tim mẹ đớn đau, một nỗi đau không bao giờ liền sẹo :

            Héo hon tận đáy nỗi niềm

            Nhớ con tim mẹ sao liền vết đau

                    ( Chờ con)

Và mỗi lần làm giỗ cho con lại một lần nỗi đau  rớm máu đến chừng như tan nát cả cõi lòng : « Nỗi đau thắt ruột-Nỗi đau ! Xót xa xát muối nát nhàu con tim ». Có lúc, nỗi đau ấy lại trở nên tích tụ trong câm nín lặng thầm mà trĩu nặng cả cuộc đời vốn đã rất nhiều chìm nổi của nàng :  « Tháng ngày thùi thũi lặng im/ Thương con phận mẹ nổi chìm thiệt hơn ». Thế rồi trong cảnh « Cửa nhà vắng ngắt, ngắn dài lệ rơi » nàng thắp hương cho con ngày giỗ mà hồn cứ chìm đi trong niềm nguyện cầu tha thiết mong được gặp  bóng hình con giữa bảng lảng khói hương :

                        Thắp cho con nén tâm hương

                        Nguyện cầu hình bóng khói sương con về

                              (Nhớ con ngày giỗ)

Còn nỗi đau nào lớn hơn nỗi đau của người mẹ nuôi con từ hòn máu đến khi con trưởng thành, to cao lừng lững, có công ăn việc làm ổn định thế mà bỗng chốc mất con để bây giờ chỉ ao ước cái hình hài cụ thể của con xưa giờ hãy về đây trong mơ hồ, lãng đãng trong phảng phất như khói như sương với mẹ con ơi ?!

            Phải chăng vì niềm riêng nhiều đớn đau đến nhường ấy nên đọc  thơ Thanh Huyền, ta thấy nàng rất giàu cảm thương những người bạc phận ? Này đây là nỗi lòng của nàng với người con gái quá lứa lỡ thì : «  Xuân chiều muộn đủ mọi điều / Đường quê em bước liêu xiêu bóng tà / Lỡ duyên cao số những là / Chuyến đò em đợi đi xa mất rồi » (Xuân chiều). Đây lại là tình thương của nàng với người thiếu phụ phải bỏ con ở nhà mà tha hương nơi xứ người đất khách làm ô sin kiếm tiền nuôi con :  «  Ô sin cách mấy phương trời / Tha hương đất khách xứ người ai hay » (Tha hương). Khi đến thăm người phụ nữ có chồng hy sinh nơi chiến trận rồi ở vậy thờ chồng, bằng trái tim nhạy cảm, nàng đã thấu hiểu nỗi khát khao làm vợ, làm mẹ của người phụ nữ đó và diễn tả bằng những câu thơ chân mộc mà vẫn đủ sức lay động lòng ta :

                        Mảnh mai phận gái bơ vơ

                        Tiễn chồng ra trận nào ngờ lẻ đôi

                        Đêm đêm chợt tỉnh giấc mơ

                        Thèm nghe một tiếng con thơ trong nhà

                            (Chinh phụ thờ chồng)

Nàng thương người bạn gái, tuổi vào thu mà tan vỡ gia đình đang bơ vơ không có một mái nhà của riêng mình nên chưa biết về đâu giữa những ngày nghỉ tết nguyên đán:

                        “Xuân về vui đủ mọi nơi

                        Em tôi vội bước chơi vơi cuối đường

                        Em về đâu giữa đời thường

                        Về đâu sưởi ấm yêu thương vỗ về”

                             (Tặng em)

Thậm chí, gặp người thôn nữ một mình tát nước gầu dây ven đường, nàng đã ngùi ngùi thương cảm và muốn mình hóa thân thành một đấng nam nhi để được tát nước cùng nàng thôn nữ ấy:

                        Chiều hôm nắng trải êm đềm

                        Em đi tát nước mình em qua ngày

                        Múc, đổ, lôi, kéo sao đây?

                        Mượn cây làm cọc buộc dây thay người

                        Thế rồi nước cũng reo vui

                        Theo tay từng nhịp giữa trời quê hương

                        Anh đi qua lại thấy thương

                        Muốn làm thay cọc bờ mương tát cùng

                             ( Tát nước)

Thực tình là tôi rất khó hình dung ra cách tát nước của cô thôn nữ này. Bởi vì, đã từng đi tát nước gầu dây nên tôi hiểu đây là một việc làm đòi hỏi sự nhịp nhàng, đồng điệu trong từng động tác giữa hai người. Từ việc thả dây, vục nước đến cánh ưỡn người kéo nước, cách nâng tay đổ nước. Nếu một người biết tát mà một người mới tập thì đã thấy không ăn nhập mấy rồi còn cả hai người mới tập thì gầu được gầu hỏng, lóng nga lóng ngóng lướ qua lướ quớ trông buồn cười lắm. Thế mà cô thôn nữ ở đây lại “ Mượn cây làm cọc buộc dây thay người”  thì không biết là sẽ tát múc ra sao? Nhưng đọc bài thơ của Thanh Huyền, tôi cứ thấy vừa thương cảnh ngộ, vừa cảm phục cách sáng tạo trong lao động của cô thôn nữ. Đặc biệt là tôi cảm nhận được giá trị nhân văn toát lên trong bài thơ khi Thanh Huyền bỗng thoát xác để trở thành một anh chàng giàu cảm thông,tình nguyện tát nước cùng thôn nữ làm cho bài thơ có một nét vui bật lên từ cảnh ngộ buồn, một nét đẹp bật lên từ nỗi vất vả.

            Có lòng yêu thương những con người thua thiệt đến thế nên tình cảm với cha, mẹ, với anh chị em trong gia đình nơi thơ Thanh Huyền cũng thật thiết tha đằm thắm. Nàng thương cha già mà vẫn phải tần tảo sớm hôm và muốn tìm lời hát ngọt ngào nhất tha thiết nhất dâng tặng cha. Nàng mừng vì cha thêm tuổi mới mà vẫn mạnh khỏe. Nàng trân trọng tình yêu thương các con lặng thầm và sâu sắc của cha :

                         Đêm trăn trở tìm câu hát tặng cha

                        Mừng xuân về cha được thêm tuổi mới

                        Cả đời cha lúc nào cũng vội

                        Dành tình thương thay tất cả muôn lời

Với nàng, sức khỏe của cha, tuổi thọ của cha là món quà vô giá, là niềm sung sướng, tự hào của con cháu trong nhà: “ Mùa xuân nay cha khỏe mạnh hơn xưa / Món quà quý, niềm tự hào con cháu” ( Thương cha). Điều này có thể là không mới, không đặc biệt, thậm chí là phổ biến, là xưa như trái đất nhưng dù sao thơ viết về cha như thế vẫn làm cho người đọc thấy ấm lòng và chắc chắn là cha nàng cũng cảm nhận  rõ ràng mình được con thấu hiểu, trân trọng, đền đáp mà càng thêm khỏe, thêm vui.

             Nàng nức nở, nghẹn lời bên mộ mẹ và hình dung rõ mồn một về hình ảnh mẹ với biết bao vất vả toan lo trong cuộc đời “gánh cả khóc cười trên vai” nên đã vội về già khi tuổi chửa kịp già: “Vẹt mòn bàn tay bới chải nuôi con / Đôi chân trần bấm sâu vào khe đá / Quên nhọc nhằn mong khoai sắn lên xanh” đến nỗi “ có được nụ cười” cũng là “ chắt ra từ nước mắt” ( Lời ru bên mộ mẹ). Những lời thơ bình dị mộc mạc thô ráp chất đời như chạy từ hiện thực cuộc sống của mẹ vào thơ chứ không hề nói quá lên, nói bóng bẩy đi, càng không hề có những từ ngữ biểu hiện cảm xúc như nhớ, thương, đau xót mà lại có sức khơi gợi rất lớn về những khổ ải nhọc nhằn của mẹ và ẩn chứa tình thương sâu đậm của con với mẹ. Thế mới biết, trong thơ không phải cứ gào lên tôi rất yêu, rất thương, rất buồn rất đau là nói được những tình cảm đó !

            Là người phụ nữ mạnh mẽ, luôn đứng vững trước mọi thăng trầm cuộc sống, luôn vượt lên cảnh ngộ của riêng minh nên thơ Thanh Huyền không chỉ có nỗi đau, miền thương cảm mà còn tràn ngập niềm vui . Nàng vui khi em có nhà mới “ Đến nay kết trái đơm hoa / Thênh thang nhà mới thế là mừng em”. Nàng mỉm cười trong sung sướng tự hào khi thấy em gái mình đã vượt qua mọi vận hạn và vươn lên có cuộc sống đủ đầy bằng người.  Nàng hân hoan khi được chiêm ngưỡng vẻ đẹp riêng của mọi miền quê đất nước Việt Nam và nước ngoài trong mỗi chuyến du lịch.. Ví như khi đến đất mũi Cà Mau nàng phơi phới trước cảnh trời mây sông nước “ Trời xanh mây trắng Cà Mau” hay “ Hai bờ đước, sú gió rung / Dừng chân cột mốc trập trùng biển khơi” và tha thiết với lời ru, câu hát giữa sông nước bao la “ Bên bờ ai hát à ơi / Ru bồng bềnh gió, ru vời vợi sông”. Có khi nàng lại mê mải đi tìm “cây cọ xòe ô” giữa miền trung du Phú Thọ hay thích thú đến mê say bởi vẻ đẹp của đảo Tuần Châu, đảo Cát Bà hoặc ngỡ ngàng bởi hàng hóa nhiều vô kể nơi chợ Cái Răng bên bến Ninh Kiều rồi lại giăng mắc với những câu quan họ chốn hội Lim. Nàng choáng ngợp trước vẻ đẹp lỗng lẫy của cung điện Thái Lan:”Cung điện lóng lánh sắc màu / Hoàng gia lộng lẫy tìm đâu sánh cùng” hay mê say trước vẻ đẹp của Ma lay, Singapo… Có thể nói, dấu chân nàng đặt đến nơi đâu thì tâm hồn nàng lại rộng mở và cảm xúc lại thăng hoa để vút lên thành thơ ngợi ca vẻ đẹp của nơi đó.

            Song có lẽ, niềm vui lớn nhất đối với nàng là con gái trưởng thành, có công ăn việc làm ổn định, có hạnh phúc lứa đôi êm ấm mặn nồng. Đặc biệt là khi cô con gái cưng ấy lại sinh một bé trai bụ bẫm kháu khỉnh thì niềm vui như ngập tràn hồn nàng. Nàng thấy mình trẻ ra, hồn mình thắm lại, đời mình lên hương. Nàng ấp iu,bồng bế, ru hời trong phơi phới hồn thơ. Với nàng, cháu không chỉ là một báu vật vô giá mà còn là một thiên thần. Trong thơ, nhiều lần nàng thốt lên: “ Thiên thần của bà ơi” hoặc:  “ Thiên thần bụ bẫm lon ton / Miệng cười chúm chím môi son da hồng” .

Còn rất nhiều cung bậc cảm xúc trong thơ Thanh Huyền mà tôi chưa khám phá hết hoặc chưa thể hiện ở bài viết này. Độc giả hãy  khám phá thêm chắc sẽ thấy nhiều điều thú vị khi đọc tập Trăng Quê này đấy ạ.

            Tuy nhiên, tôi cũng muốn nói thêm rằng: Trăng quê là tập thơ của cha con Thanh Huyền, hai thi nhân không chuyên. Họ làm thơ là để trải lòng mình với cuộc sống với người thân trong gia tộc và bầu bạn. Cho nên họ chưa có cách cấu tứ thơ chuyên nghiệp, chưa sử  dụng thành thạo các biện pháp tu từ trong thơ để tạo ra những từ ngữ đắc địa, những thi tứ mới lạ , những sự đa thanh đa nghĩa trong thơ để làm nên “ ý tại ngôn ngoại”. Họ cứ nghĩ sao viết vậy ; có cảm hứng vui, buồn, yêu, ghét thế nào thì viết tuột ra thế ấy nên không tránh khỏi sự dễ dãi, dài dòng trong thơ làm cho có những bài thơ ý đã hết rồi mà lời vẫn còn quanh quẩn mãi. Mặt khác vốn ngôn ngữ của họ chưa phong phú nên nhiều từ ngữ trong thơ họ còn sáo mòn, cũ kĩ . Thậm chí ở một số bài còn thể hiện rõ sự diễn đạt vụng về, sự gò vần ép chữ khiến câu thơ chưa thanh thoát và bài thơ còn nặng nề chưa sáng rõ ý định thể hiện của mình. Tuy vây, đọc tập Trăng quê, ta vẫn tìm thấy tiếng lòng của những con người thật hồn hậu, chân mộc, giàu tình yêu thương với người thân, bạn bè, với quê hương xứ sở, với thiên nhiên, tươi đẹp của đất trời. Ta còn thấy rõ một lối sống lành mạnh khỏe khoắn của con người giàu ý chí nghị lực luôn vượt lên gian khó, vượt lên chính mình để xây dựng cuộc đời ngày càng tốt đẹp hơn. Đó chẳng phải là một điều đáng quý, đáng trân trọng trong con người thơ và tấm lòng thơ của hai cha con Văn Chuyền và Thanh Huyền sao? Và dẫu rằng chưa chuyên nghiệp trong thi pháp nhưng ở tầm độ thơ câu lạc bộ thì đây cũng là hai cây bút rất khá không dễ gì nhiều người có được

            Trên đây là vài cảm nhận của cá nhân tôi khi đọc tập Trăng quê chắc chắn không thể tránh khỏi sự chủ quan, phiến diện. Nếu còn điều gì  bất cập hoặc mạo phạm rất mong được tác giả và bạn đọc lượng thứ.

                                                   Sao đỏ 30-9-2014

                                                    Song Thu