Dịch thơ Nguyễn Khuyến bài 37

Bài 37

Độc La Ngạn Đỗ Đình Nguyên từ Bắc Phiên thư

讀羅岸杜庭元辭北藩書

安定制薹回朝,忝往謁見,因示羅岸杜庭元辭北藩書,再三讀玩,不觉喜躍曰: “吾道其未穷耶? 民彞其未泯耶? 因繆為評閱, 再戱吟一律。良久吟思:杜君之文果為是耶?吾之平閱果未定耶?衛律之徙蘇子卿, 夢炎之囚文宋瑞, 往事誠可畏也。雖然天地之經，君臣之義，父師之所授，子弟之所学，其可忽乎?” 輒具以白兄翁正焉。

讀過君書萬頃凌            不知何以使人僧

妍差臧否非吾定             憂樂榮枯自古曾

尚有人心犀一点            可無世局悷三升

病夫淺見只如此            未果東溟有大鵬。

Đọc bức thư từ chối chức Bố chánh Bắc Ninh của Đình nguyên họ Đỗ, làng La Ngạn ¹

Tổng độc An Định (Vũ Báo) về triều, tôi đến yết kiến, nhân cho xem bức thư của Đỗ Đình nguyên, làng La Ngạn, từ chối chức Bố chánh Bắc Ninh. Tôi đọc đi đọc lại hai ba lần, không ngờ mừng quá mà thốt ra rằng: “Đạo ta có lẽ chưa cùng chăng ? Luân thường có lẽ chưa mất chăng? “. Nhân lạm bình duyệt, lại ngâm đùa một bài thơ. Giờ lâu ngẫm nghĩ: “ Văn của bác Đỗ quả là phải chăng ? Lời bình duyệt của ta quả đã nhất định chăng ? Vệ luật ² đầy Tô Tử Khanh ³, Mộng Viêm ⁴ cầm tù Văn Tống Thụy ⁵, việc trước thực đáng sợ! Tuy nhiên đạo trời đất, nghĩa vua tôi, bậc cha, bậc thày đã truyền, người con, người trò đã học, có thể quên được chăng ?”. Bèn chép ra đệ trình, xin huyng ông phủ chính cho.

Đọc qua bức thư của bác, như muôn đợt sóng xông lên

Chẳng biết tại sao lại khiến cho người ta ghét

Tốt xấu hay dở không phải do ta định

Vui buồn tươi khô từ xưa đã từng thế

Lòng người còn có một điểm thông suốt như sừng con tê ⁶

Há không nhỏ ba thưng nước mắt đối với cuộc đời

Thiển kiến của người ốm này chỉ như thế thôi

Chưa hẳn là ở nơi biển Đông đã có chim đại bàng.

Chú thích:

1.Đình nguyên họ Đỗ:  tức Đỗ Huy Liệu, người làng La Ngạn, huyện Đại An, tinht Nam Định, đỗ Đình nguyên khoa Kỷ Mão (1879), đời Tự Đức, làm đến Hồng Lô thiếu Khanh, tham biện nội các, khi thực Dan Pháp xâm lược ông từ chức về nhà. Pháp bổ ông làm Bố chánh Bắc Ninh, ông gửi thư từ chối.

2. Vệ luật: người đời Hán Vũ Đế, sang sứ Hung Nô, rồi đầu hàng và ở bên ấy.

3. Tô Tử Khanh: cũng sang sứ Hung Nô, không chịu nghe lời Vệ Luật khuyên hàng Hung Nô, bị vệ luật xui vua Hung Nô đày đi chăn dê.

4. Mộng Viêm: tức Lưu Mông Viêm, bầy tôi nhà Tống, đầu hàng nhà Nguyên.

5. Văn Tống Thụy: Văn Thiên Tường, tên tự là Tỗng Thụy, tên hiệu là Văn Sơn, đỗ trạng nguyên đời Lý Tông nhà Tống, Thiên Tường chống cự, thua trận và bị bắt. Vua Nguyên muốn thả ra để dùng, nhưng ông từ chối và nói: “Nếu được tha thì xin về quê hương làm một người đạo sĩ. Một hàng thần là Lưu Mộng Viêm xui vua Nguyên không nên tha. Vì thế ông bị giữ lại trong tù và sau bị giết.

6. Tê nhất điểm: Đã chú thích ở bài Hạ nhâth hữu cảm.

Đỗ Đình Tuân dịch thơ:

Đọc thư sóng dậy trong lòng

Sao người ta lại ghét ông, nực cười ?

Dở hay không định do người

Vui buồn tươi héo thế rồi từ xưa

Lòng còn một điểm sừng tê

Thương đời nước mắt đầm đìa ba thăng

Biển Đông chắc có đại bằng ?

Kẻ này thiển kiến nghĩ rằng thế thôi.

                               

24/11/2014

Đỗ Đình Tuân