LÂU rồi tôi lại nghe nhiều đến cái từ rau tập tàng. Ở các nhà hàng Hà Nội có nhiều chỗ có món canh tập tàng. Ai cũng khen ngon, ai cũng thấy nửa lạ nửa quen. Người ăn chả ai nói ra nhưng trong đầu người nào cũng nghĩ về một thủa nào đó họ đã ăn ở quê cùng với bố mẹ và các em mình.
Rau tập tàng nhiều nhất là tháng ba. Mưa phùn rồi tời nửa nắng nửa râm khiến cỏ ngoài đồng tốt vù vù. Rau tập tàng chính là thứ cỏ ấy chứ chả ai mang về vườn nhà mà trồng. Trồng ở trong vườn nhà thì gọi là rau nhưng những thứ cây dại mà ăn được cũng gọi là rau. Đo là thứ rau dại. Họ gọi là rau tập tàng. Rau là một thứ danh từ mở mà có lẽ tôi đồ rằng càng ngày càng nhiều lên vì sự khoa học lai tạo chứ còn rau thật sẽ ngày càng ít đi. Nhưng không thể mất rau tập tàng vì mặt đất sẽ không bao giờ mất cỏ. Cỏ là nông dân mà lị.
Vài tuổi tôi đã biết đi hái rau má, rau rệu, rau cải thông, rau tầm phóp. Nhớn tí nữa đi học cấp 3 ở trọ một làng quê Yên Bái tôi ra bãi soi bờ ngòi hái rau sếu, rau sam, rau chôn chén, rau muối. Mùa đông tôi hái rau đùi ếch, rau tróc ở những dộc ruộng lầy. Trên đường đi học về tôi hái rau dớn, rau dền gai ven suối. Có những thứ rau mọi người quen biết như rau sam, rau tòm phóp vì gần đây những quán lẩu Hà Nội đã có rau tòm phóp. Thứ rau vị thanh mà hơi ngăm ngăm đắng dễ đưa rượu làm sao. Rau Sam thì ai cũng biết. Ấy là một thứ thân đỏ hoa vàng thật đẹp, nó cứ lan lan trên đất và khiêm nhường không bao giờ ngỏng lên cao. Ấy thế là với tôi tôi từng ngắm hoa rau sam hàng giờ và cứ nghĩ thân đỏ hoa vàng chắc Sam là thứ nhất. Bạn đã ăn rau sam chưa ? Ngọt lắm, nhất là trưa nắng bát nước luộc rau sam rau dền chung vào nhau thì có nhẽ chả có nước sinh tố nào hơn nó. Ở quê, ngày xưa sau trận ốm đau dân quê tôi chỉ đi hái rau búp vông, rau sam, rau má nấu canh mà tẩm bổ. Khá hơn thì kho con cá với đầy nồi lá đinh lăng. Mụn nhọt thì giã lá rau sam, rau diếp cá đắp vào. Cảm nắng thì đun nước rau má thổi nguội đi mà uống. Có một thứ rau khúc. Chắc cũng chỉ dân quê mới biết. Ở những cánh đồng ngô quê tôi nhiều rau khúc lắm. Rau khúc luộc ăn cũng được nhưng chả mấy ai ăn chỉ để giã ra làm bánh khúc. Bánh khúc thì nhiều người biết nhưng lá rau khúc thì ít người biết. Họ bảo, cần gì biết cứ ăn ngon là được. Lâu rồi đêm khuya trên đường phố Hà Nội có tiếng rao …ai khúc đê.. khúc đê chính là thứ bánh họ giã cái lá khúc một trong các thứ rau tập tàng mà thành đặc sản.
Mẹ tôi sinh tám anh em, tôi là con cả nên tôi biết khi mẹ đẻ em bé mẹ rất thích ăn rau đắng cẩy. Thứ rau tháng ba này mọc xanh mưởt và rất nhiều kiến đen. Mẹ bảo tôi đi hái rau vông. Rau vông tức là búp cây vông non mọc tháng ba mơn mởn. Cả rau vông và rau đắng cẩy mẹ hấp vào nồi cơm rồi chấm với muối nướng. Mẹ bảo ăn thế này cho lành và tránh hậu sản. Lớn lên rồi, mẹ mất rồi càng nghĩ càng thương mẹ. Sinh tám người con số rau tập tàng mẹ ăn có nhẽ hàng tạ. Thời ấy nhà nghèo chỉ có thế thôi mà cũng chả lấy gì tẩm bổ cho mẹ. Ấy nhưng nghĩ lại những thứ tập tàng ấy bây giờ trên quảng cáo họ ca ngợi rình rang đến khiếp. Họ ca ngợi cây thông đất cây rau sam cây rau má cả cây gai đùm đũm (quả mâm xôi) …quê tôi mà chúng tôi đi chăn trâu bẻ ăn hàng ngày…vân vân mây mây. Nghĩ lại rau tập tàng quê tôi sao mà quí thế. Ít nhất một thời tôi đã ăn rất nhiều thứ rau quý ấy mà không biết.
Cũng nhờ nghèo khó mà biết nhiều rau dại rau rừng nên đi bộ đội tôi cũng biết đi kiếm rau về ăn thời rừng đói. Ở Tây Nguyên tôi vặt những chùm lá cây vón vén thái nhỏ để trộn với thân cây chuối rừng cho tí mì chính vào thành món nộm tuyệt vời. Hành quân Trường sơn tôi vặt chùm lá bứa non dắt vào ba lô để chiều trú quân nấu nồi canh chua thả nhúm ruốc là ngon mê hồn. Lúc còn đánh nhau ở chiến trường chúng tôi thái rau tàu bay muối chua trong các túi ni lông vỏ bao gạo Trung quốc. Rau tàu bay muối chua vàng đẹp hơn dưa cải. Tết nào cũng có món dưa Tàu Bay ăn tết. Bao nhiêu rau rừng Tây Nguyên đã nuối sống chúng tôi những ngày đánh giặc. Có nhiều thứ rau không biết tên mà lính Tây Nguyên cứ ăn rồi đặt tên nó thành tên của người lính hái mang về. Rau thằng Hoan, rau thằng Sỹ, rau thằng Luân…. Có những thứ rau mang tên thằng đã hi sinh chúng tôi bữa nào ăn cũng khóc. Ôi thế mà nỡ gọi nó là tập tàng.
Tháng ba. Quê nhà lúa cấy mới nhú nhưng măng đắng đội đến đâu rau tập tàng mọc đến đó. Người quê đi xa có người hàng chục năm nay chả biết đến thứ rau nuối sống mình khi xưa nghe nhắc cái tên lại cũng thấy rưng rưng.
10/3/2023 (theo ngày đăng trên FB của tg)
Trọng Luân
