Về bài thơ NGỌN ĐÈN DẦU của Lê Thiên Minh Khoa

Vũ Hùng (Việt Nam Logestics Review) : Xin giới thiệu với người yêu thơ bài thơ Ngọn đèn dầu của Lê Thiên Minh Khoa , bài thơ được nhiều người giới yêu thích, được giảng dạy trong chương trình chính khóa ở trường phổ thông tỉnh BR- VT và một số ý kiến về bài thơ nầy trên sách báo và trong các tài liệu giảng dạy ... mà tôi tập hợp được. 

                                                   Ngọn đèn dầu

                                        Kính tặng quí thầy cô vùng sâu


Ngọn đèn dầu lập lòe soi đêm Ch’ro
soi lối mòn cho em đến lớp
soi mắt học viên long lanh giờ tập viết
soi lòng em thương dân Ch’ro …

Ngọn đèn dầu đo sớm, đo khuya
thức cùng em mòn đêm rừng im vắng
trang giáo án cũng từ trang giấy trắng
có dáng thân thương nho nhỏ ngọn đèn dầu

Cái xã miền rừng đêm ở rất lâu
cái mầm sáng mọc lên từ bóng tối
ơi mầm sáng đã bao năm chờ đợi
sống trong lòng người dân Ch’ro…

Lửa trại bập bùng soi đêm Ch’ro
trong “Hội xóa mù” sao mắt em lại ướt?
điệu la-vân(*) mượt mà trai gái hát
em có biết là để tặng riêng nhau?

Trong lửa trại bập bùng soi đêm Ch’ro
có dáng thân thương nho nhỏ ngọn đèn dầu..

(Cánh buồm ngược gió, biên khảo, Nguyễn Bá Hoàn,  NXB Văn Hóa SG, 9.2008,  trang 306, 307)

(*)la-vân(tiếng Ch ro): hát giao tình
*****

(l) Hoäi xoùa muø : Naêm 1979, xaõ Ngaõi Giao ñöôïc Nhaø nöôùc taëng Huaân chöông vì thaønh tích xoaù muø chöõ vaø ñaõ toå chöùc ñeâm löûa traïi  " Leã hoäi xoùa muø chöõ "
(2) Ñieäu la-vaân : moät ñieäu haùt ñoáûi ñaùp giöõa trai-gaùi cuûa ngöôøi Ch'ro .

NHỮNG LỜI BÌNH:

TRẦN BẮC NAM:
 Bài  thô "NGOÏN  ÑEØN DAÀU" cuûa Lê Thiên Minh Khoa (*)
 
       ... Baøi thô Ngoïn ñeøn daàu ñöôïc LT Minh Khoa vieát töø naêm 1979, nhaân chuyeán coâng taùcõ ôû Xaõ Ngaõi Giao, huyeän Chaâu Thaønh cuõ (nay laø huyeän Chaâu Ñöùc - Baø Ròa-Vuõng Taøu), nôi coù nhieàu  ñoàng baøo Ch'ro sinh sốõng.
 ... Ngöôøi ñoïc vaãn thaáy roõ töù thô caûm xuùc xuaát phaùt töø tấm loøng cuûa moät ngöôøi thaày giaùo ñoái vôùi nhöõng ngöôøi GV xung kích ñang ngaøy ñeâm aâm thaàm, mieät maøi mang aùnh saùng vaên hoùa ñeáøn cho nhöõng ñoàng baøo daân toäc ít ngöôøi ôûø nhöõng vuøng xa xoâi heûo laùnh vaø ñầây nhöõng khoù khaên cuûa tænh nhaø trong nhöõng naêm ñaàu sau ngaøy miền Nam hoaøn toaøn giaûi phoùng. Hình aûnh ngoïn ñeøn daàu trong boái caûnh ñeâm toáøi cuûa nhöõng buoân laøng Ch'ro laøhình ảnh chuû ñaïo xuyeân suoõt baøi thô, ngoaøi  yù nghóa töôïng tröng laø aùnh saùng vaên hoùa- ngöôøi giaùo vieân xoaù muø chöõ thì ñaây coøn laø hình aûnh coù thöïc trong thôøi ñieåm baáøy giôø: vì chöa coù ñieän neân moãi ngöôøi ñi hoïc ñeàu phaûi mang theo moät ngoïn ñeøn daàu, vöøa ñeå soi ñöôøng ñi, vöøa  ñeå soi trang vôû hoïc, vaø ngöôøi GV cuõng chæ coù ngoïn ñeøn daàu ñeà soaïn baøi chaám baøi vaø ... thao thöùc haøng ñeâm. Hình aûnh ngoïn ñeøn khoâng môùi nhöng ñöôïc ñaët trong moät boái caûnh cuï theå, gaân guõi vaø khôi gôïi baèng nhöõng caûm xuùc chaân thaät neân vaãn  laøm rung caûm ngöôiø ñoïc. Ñieàu caàn löu yù theâm laø nhöõng ngöôøi thaày giaùo xung kích trong coâng taùc xoùa muø luùc bấy giôø khoâng hẳøn laø nhöõng  giaùo vieân ñöôïc ñaøo taïo baøi baûn töø trong caùc tröôøng Sö phaïm, maø hoï coù theå laø nhöõng ngöôøi tình nguyeän - nhöõng giaùo vieân nghieäp dö - nhöõng ngöôøi bieát chöõ daïy cho nhöõng ngöôøi chöa bieát chöõ. Chöõ nghóa cuûa hoï coù thể  khoâng nhieàu nhöng caùi tình vôùi ngöôøi, vôùi ñôøi thì raát saâu . Caùi tình ñoù chính laø nhöõng maàm saùng nhoû nhoi aâm æ nhöng maïnh meõ vaø coù söùc lan toaû . Baøi thô coù 5 khoå. Boáøn khoå ñaàu, moãi khoå goàm 4 caâu thô. Khổ cuoái cuøng chæ 2 caâu . Vì laø theå töï do neân caùc caâu thô daøi ngaén khaùc nhau, ngaén nhaâùt laø 7 chö,õ daøi nhaâùt laø 9 chöõ .

       Ba khoå thô ñaàu vöøa laø keåà, taû keát hôïp vôùi caûm xuùc về  hình aûnh ngoïn ñeøn daàu giöõa ñeâm laøng Ch'ro. Ngoïn  ñeøn  daàu - moät hình aûnh thöïc, rấùt quen thuoäc trong ñôøi sốõng moïi ngöôøi trong nhöõng naêm ñaàu sau ngaøy 30.4.1975. Vì chöa coù ñiện  neân ngoïn ñeøn daàu luoân gaén boù vôùi ñôøi sốõng moïi ngöôi, nhaâùt  laø ôû nhöõng vuøng xa xoâi vaø coøn hoang sô nhö Ngaõi Giao luùc baáøy giôø. Nhöõng ñieäp töø soi (khoå l) [soi loái - soi maét, soi loøng] noùi leân taùc duïng cuûa  ngoïn ñeøn daàu  töø cuï theå ñeán tröøu töôïng (töø soi loái moøn, soi maét học vieân dến soi loøng em thöông daân Ch’ro). Coù theåà thấõy ngoïn ñeøn daàu ôû ñaây cũngï mang yù nghóa cuï theå (soi sáng) nhưng lại mang ý nghĩa biểu tượng (dẫn dắt, khai  sáng): Chính trong coâng  việc mà tâm hồn nhân vật em - người GV xóa mù chöõ trong bai øthô trô ûneân phong phú , biếõt yeâu thöông gaén boù hôn vôi ùnhöõng đồng bào Ch’ro còn nhiều gian khổ; điều đó có thể trước đây chưa có (soi lòng em thöông daân Ch'ro) .
    
      Nếu ở hai khổ ñầu laø hình aûnh ngoïn ñeøn daàu gắn bo vôùi thaày troø caùc lôùp xoùa muø chöõ ban ñeâm (khổ 1: Ngoïn đèn dầu soi ñöôøng cho thầy troø ñếõn lớp, khổ 2: ngoïn ñeøn dầu laø thöôùc ño thôøi gian khuya sôùm cuûa ngöôøi GV mieät maøi beân trang giaùo aùn) thì ôû  khoå 3 laïi laø moät hình aûnh vöøa thöïc vöøa mang yù nghóa töôïng tröng:
Caùi xaõ mieàn röøng ñeâm ôû raát laâu
caùi maàm saùng moïc leân töø boùng tốøi
ôi maàêm saùng ñaõ bao naêm chôø ñôïi
soáng trong loøng ngöôøi daân Ch'ro ...
     Ñeâm röøng bao giôø cuõng daøi nhö cuoäc soáõng taêm toái cuûa ngöøôi daân Ch'ro, nhöng chính saùch xoùa muø chöõ vaø Boå tuùc vaên hoùa  ...  ñaõ laøm  röïc leân nhöõng maàm saùng cuûa nieàâm tin, hy voïng veà moät töông lai toát ñeïp maø bao naêm hoï töøng ấp uû : caùi chö,õ caùi vaên hoùa seõ xoùa ñi caùi ñoùi ngheøo, laïc haäu ñeø naëng cuoäc ñôøi hoï töø bao ñôøi nay . Y nghóa töôïng tröng laø theáâ nhöng laò baét nguoàn töø nhöõng hình aûnh raáõt  thöïc: “…xaõ Ngaõi Giao baáy giô øroäng lôùn vaø hoang vu laém; ñöùng giöõa caùi boùng ñeâm cuûa  nuùi röøng meânh  moâng, chöùng kieán caûnh töøng tốp baø con ñi  hoïc moãi ngöôøi treân tay moât ïngoïn ñeøn daàu nhoû, le loùi tö ønhöõng ngaû röøng tuùa  ra…toâi coù caûm giaùc nhö moïi caùi  laïnh leõo, u toái cuûa  nuùi röøng roài seõ ñöôïc xua tan. Hình aûnh ñeïp maø caûm ñoäng  laém” (lôøi taâm söï cuûa taùc giaû) .

     Hai khoå cuoái (caûm xuùc trong ñeâm “ hoäi xoaù muø”:
 Löûa traïi baäp buøng soi ñeâm Chro
trong “Hội xoùa muø” sao maét em laïi öôùt?
ñieäu “la-vaân” möôït maø trai gaùi haùt
em coù bieát laø ñeå taëng rieâng nhau?

Trong löûa traïi baäp buøng soi ñeâm Ch'ro
coù daùng thaân thöông, nho nhoû ngoïn ñeøn daàu!...
    Ñeå  " hoäi xoùa muø "  töng böøng lôøi ca, ñieäu   muùøa  coù coâng söùc aâm thaøâm cuûa  ngöôiø GV xoùa muø chöõ . Vaø phaûi chaêng  aùnh löûa traïi baäp buøng hoâm nay cuõng khôûi nguoàn töø söï nhen nhoùm vaø quaàn tuï cuaû haøng traêm ngoïn ñeøn dầu tröôùc ñó? Hai câu hoûi tu töø khơi gợi cảm xúc đẹp mà chân thật về hình ảnh người GV v à tình cảm của ngöôøi daân Ch’ro vôùi  họ trong ñeâm “hoäi  xoùa  muø” .
    Cũng cần lưu ý là cả 5 khổ thơ tác giả đều nhaéc ñến ngọn lửa , khi thì nhoû nhoi nhö ngoïn ñeøn dầu, khi laø caùi le lói cuûa mầm saùng, khi thì baäp buøng, röïc saùng nhö löûa traïi. Coù theà thấy, ñaây cũng laø moät thuû phaùp ngheä thuaät ñể goùp phaàn laøm roõ töù thô .
      Ở khoå cuoái, taùc giaû laëp laïi câu thô : coù daùng thaân thöông nho nhoû ngoïn ñeøn dầu .Nhöng laàn naøy, hình aûnh ngoïn ñeøn daàu ñöôïc naâng leân thaønh hình aûnh ngöôøi giaùo vieân XMC, nhöõng ngöôøi ñaõ haèng ñeâm , với ngoïn ñeøn daàêu treân tay, aâm thaàm laën loäi ñến töøng buoân laøng heûo laùnh ñeå mang caùi chöõ, caùi vaên hoaù ñeán cho moïi ngöôøi. Hoï chính laø nhöõng ngöôøi ñaõ goùp phaàên  xoùa ñi boùng ñeâm u aùm cuûa ñoùi ngheøo, laïc haäu.

^(*)Trích " THIẾT  KEÁ THEÅ NGHIỆM  MỘT TIẾT VĂN HỌC ÑỊA PHÖÔNG , CHÖÔNG TRÌNH NGÖÕ VĂN  THCS: Dạy  bai  thô "NGOÏN  ÑEØN DAÀU" cuûa Lê Thiên Minh Khoa. Bien soạn :TRẦN BẮC NAM

(Còn nữa)