Chí Linh phong vật chí (tiếp theo)

 LÀNG MẶC ĐỘNG…

Dịch âm:

Mặc Động Lương Giang văn phái báo

Hương trung điệp kiến nguy khao trạc

Cổ Châu mạch tiếp Đáp Khê hương

Phan Quế thời dương mao tinh tác

Đột Lĩnh Phao Sơn thủ nhị hương

Thiên hoằng phá liễu xưng văn học

Đan ngôn Đột Lĩnh thiếu đăng khoa

Trách thổ du ngư hà lỗi lạc.

Dịch nghĩa:

Làng Mặc Động có sông Lương Giang nguồn văn sâu rộng

Trong làng thường thấy có người đỗ đại khoa ⁽¹⁾

Làng Cổ Châu mạch nối với làng Đáp Khê

Bẻ quế thường cùng nêu danh với nhau

Hai làng này là Đột Lĩnh với Phao Sơn

Có người bắt đầu thi đậu khen là làng văn học

Nói riêng làng Đột Lĩnh ít người thi đậu đại khoa

Đất sỏi có chạch sao giỏi giang như vậy.

Dịch thơ:

Mặc Động sông Lương mạch thấm sâu

Làng này thường thấy đậu khoa cao

Cung trăng bẻ quế ⁽²⁾ danh lừng lẫy

Làng Đáp Khê kia với Cổ Châu

Phao Sơn Đột Lĩnh cả hai làng

Văn học xem chừng mới vỡ hoang

Đột Lĩnh đại khoa âu cũng hiếm

Chạc trong lòng sỏi tiếng đồn vang.

Nguyễn Uyên

Ông là người làng Mặc Động, đậu tam giáp tiến sĩ khoa Bính Thìn, năm thứ 2 niên hiệu Quang Bảo, triều Mạc, làm quan đến chức thượng thư, phong Sắc Nham Lang hầu.

Nguyễn Thế Tiêu

Ông là người làng Mặc Động, đậu nhị giáp tiến sĩ khoa Giáp Thìn, năm Hoằng Định đời Lê Trung Hưng, làm quan đến chức Tự khanh, phong tước tử.

Nguyễn bá Huyên

Ông là người làng Cổ Châu, đậu đệ tam giáp tiến sĩ khoa Mậu Thìn, năm thư 4 niên hiệu Đoan Khánh triều Lê, làm quan đến chức Tham chính.

Lại Đức Du

Ông là người làng Đáp Khê, năm 34 tuổi đậu đệ nhị giáp tiến sĩ khoa Quý Sửu, năm thứ 24 niên hiệu Hồng Đức, làm quan đến chức Đề hình giám sát ngự sử.

Nguyễn Bỉnh Di

Ông là người làng Đáp Khê, đậu hội nguyên, đậu tam giáp đồng tiến sĩ, khoa Bính Thìn năm thứ 2 niên hiệu Quang Bảo, làm quan đến chức Đô đài ngự sử, phong tước Đông Khê hầu

Nguyễn Xuân Quang

Ông người làng Đột Lĩnh, đậu tam giáp tiến sĩ khoa Kỷ Mùi, năm thứ 5 niên hiệu Quang Bảo, làm quan đến chức Thâm chính kiêm Đông các đại học sĩ.

Trương Hữu Bùi

Ông là người làng Phao Sơn, đậu đệ tam giáp tiến sĩ khoa Kỷ Mùi, năm thứ 5 niên hiệu Quang Bảo, làm quan đến chức Thừa Hiến sát sứ.

Tương truyền Nguyễn Xuân Quang thiên tư rất dốt nhưng rất chăm học, thích đọc sách, suốt đời không quên học, suốt đêm không ngừng tiếng. Tiếng ông ồ ồ, người làng nghe rất ngán, họ thường bịt tai. Nhà ông có vườn cau, thường ngồi dưới gốc cau, vừa học vừa gõ. Nhưng gốc cau ông ngồi thường bị chết khô. Người chị thấy ông  học cần khổ như vậy, cũng động lòng thương bảo ông rằng: : đất sỏi đá liệu có chạch ư, sao em khổ thân như thế?”. Vì làng này từ trước không có ai đỗ đạt, cho nên lấy lời đó chê ông. Ông cũng không thôi, lại càng chăm học. Lâu lâu khí chất thay đổi, thành học trò giỏi. Đậu tiến sĩ, lại trúng làm chức Đông các. Ngày vinh quy làm cỗ đãi chị, đặt một con chạch to ở trên mâm cỗ. Chị hỏi tại sao? Ông nói: “Đất sỏi vốn không có chạch, nếu có thì to như vậy”. Chị bèn cười to mà rằng: “Ôi, có chí việc hẳn thành”.

Lại truyền rằng: một thiên “Thư trung tiền túc” là sách của ông viết, ngoài ra không còn truyền lại gì cả.

Sau có Trần Huy Liễn là người làng Đột Lĩnh đậu đệ tam giáp tiến sĩ khoa Kỷ Hợi, năm thứ 41 niên hiệu Cảnh Hưng đời Lê, làm quan đến chức Đặc tiến kim tử vinh lộc đại phu, Thừa chính sứ tư, phong tước Đẩu Sơn bá (nguyên quán làng Phú Thị huyện Gia Lâm)

(1)-Đại khoa: khoa thi hội đậu tiến sĩ (ND)

(2)-Cung trăng bẻ quế: ý nói người đậu tiến sĩ cũng như bẻ quế trên cung trăng (ND)

25/1/2014

Đỗ Đình Tuân