Chí Linh phong vật chí (tiếp theo)

LÀNG TRỰC TRÌ

(kỳ 1)

Dịch âm:

Khoa việt tương thừa diễn thế văn

Trực Trì danh ấp hữu tam Trần

Hộ tào Lễ viên tham thiên chúc

Tướng ấn nhung mao trọng nhất thân

Trú gấm song toàn nhân thế hãn

Thái kỳ lưỡng diệu thánh nhân ân

Ngũ thế thù ân di hiếu tử

Cô thành xướng nghĩa kiến tiên quân

Khuyến trung dĩ đại Ngô hoàng điểm

Từ lộc thiên cam dật lão bần

Chính thị văn gia tiêu nhất thế

Huân danh phong tiết tại nhân văn.

Dịch nghĩa:

Dòng dõi khoa hoạn đời đời nối tiếp

Làng trực trì danh tiếng có ba người họ Trần

Làm quan ở Bộ hộ và Bộ Lễ

Ân tướng cờ nhung tấm thân sang trọng

Hai cha con áo gấm về làng cùng ngày, người đời hiếm có

Một lá cờ thêu câu đối ban cho, nhà vua ân cần

Năm đời đền ơn dành để cho con hiếu

Một thành xướng làm việc nghĩa, được gặp vua ngày trước

Từ bổng lộc, dành làm quan hưu thanh bạch

Khuyên trung nghĩa được nhà vua lục dụng

Chính là nhà văn tiêu biểu thời bấy giờ

Phong tiết công danh người sau còn nghe tiếng

Tạm dịch thơ:

Làng Trực Trì văn khoa lừng lẫy

Nhà họ Trần mừng thấy ba ông

Dự quyền bộ Lễ, bộ Công

Vẻ vang ấn tướng cờ nhung sáng ngời

Hai áo gấm vinh hồi quê cũ

Một cờ thêu ơn chúa gia ban

Năm đời hưởng thụ công ân

Một thành xướng nghĩa trung quân hết lòng

Khuyên trung nghĩa ghi trong quốc sử

Từ lợi danh tìm thú tiêu dao

Một nhà nức tiếng văn hào

Huân danh phong tiết đời sau còn truyền.

Trần Đạo

          Ông là người làng Trực Trì, tục gọi là Rồng, tổng An Hộ, đậu đệ tam giáp tiến sĩ, khoa Canh Tuất năm thứ 8 niên hiệu Cảnh Trị đời Lê Trung Hưng, làm quan đến chức Quang tiến thận đại phu, Quang lộc tự khanh, phong tước Nam, sau được phong chức Đặc tiến kim tử vinh lộc đại phu, Hộ bộ tả thị lang, phong tước Phương Trì hầu, cho tên hèm là Trung Cẩn.

Trần Cảnh

          Là con của Trần Đạo, đậu đệ tam giáp tiến sĩ, khoa Mậu Tuất năm thứ 14 niên hiệu Vĩnh Thịnh, làm quan đến chức Đặc tiến kim tử vinh lộc đại phu, Công bộ tả thị lang, phong tước Sách huân bá, cho tên hèm Trung Lương. Khi ông 21 tuổi đậu hương cống, năm 40 tuổi đậu tiến sĩ. Xét lời truyền lại: ông Trần Cảnh lúc nhỏ tên là Thiều, lớn lên tên là Cảnh, tên tự là Oảnh Phủ, sinh giờ Thìn ngày 14 tháng 11, niên hiệu Chính Hòa thứ 5, con bà họ Trần, là vợ cả ông Trần Đạo. Người anh cả ông mất sớm, ông là con trưởng. Khi 1 tuổi, mồ côi bố. Ông chăm học, cùng cậu thứ  du học ở kinh đô, nổi tiếng học giỏi. Hội tập văn quang Thượng ra văn làm ngay tại chỗ. Đề thơ: “Đô dân hạ Ngu Thuấn tức thiên tử vị” (nhân dân mừng Nghiêu Thuấn lên ngôi thiên tử) dùng vần “thiên” và một bài đoan, hẹn đốt hết nén hương là làm văn xong. Thơ ông làm rằng:

Câu phá: Kỷ tại thần lòng dược tại uyên

                         Nhất triêu hỷ kiến tiện phi thiên

          2 câu thực (mất)

          2 câu luận:

                       Bồ địa hân quan hồng nhật xuất

                        Thần kinh khoái đổ tử vân triều

          2 câu kết:

                        Trung quang doãn hiệp tương hà chúc

                        Nguyện hiệu phong nhân chúc đế tiền

Dịch nghĩa:

Bao năm rồng thần nhảy ở nơi vực thẳm

Một buổi sớm mừng thấy được bay lên trời

…………………………………………….

…………………………………………….

Đất Bồ bản ⁽¹⁾ mừng thấy mặt trời mọc

Chốn thần kinh ⁽²⁾ vui xem đám mây tía quanh

Hợp với trùng quang ⁽³⁾ biết lấy gì dâng chúc

Xin bắt chước ngoài đất Hoa phong ⁽⁴⁾ dâng chúc trước vua.

Tạm dịch thơ:

Bao thuở rồng thiêng nhất vực sâu

Ngày nay được thấy thoắt bay cao

…………………………………..

……………………………………

Bồ bản vui xem vừng nhật hiện

Thần kinh mừng thấy đám mây bao

Trùng quang không biết dâng gì chúc

Xin học phong nhân chúc thánh trào.

Quan chấm văn khen ngợi không ngớt. Năm ông 22 tuổi, tháng 11 niên hiệu Vĩnh Thịnh thứ nhất, thi đậu tam trường ⁽⁵⁾ tháng 11 niên hiệu Vĩnh Thịnh thứ 8 thi đậu hương cống ⁽⁶⁾, tên thứ 2 trên bảng thi văn đều hạng ưu mà quan trường để thứ 2. Mùa xuân năm Vĩnh Thịnh thứ 14, ông thi hội đậu thứ , thi đình văn văn đáng đậu Hoàng giáp chính bảng, vì chút lầm không hợp cách nên tên ở thứ 7. Khi ông làm quan, vì bậc lão thành tự trọng không theo thói tục, nên làm quan lâu năm mà không được đề bạt. Tới khi ra làm quan ở ngoài quận, có nhiều giặc dã, ông được vua ban lá cờ “ Bình nhung đại tướng quân” với một gươm nắp vàng, một ống kính thiên lý, trăm trận xông pha, đến đâu được đó. Khi ông 65 tuổi, lấy cớ tuổi già xin về hưu trí, vừa gặp lúc con út ông là Trần Tiến đậu tiến sĩ, vua chuẩn y cho hai cha con ông về vinh quy cùng một ngày, ai ai cũng đều khen ngợi! Vua ban cho lá cờ thêu đôi câu đối

Kế thế đăng khoa tằng tích hữu

Lưỡng vinh đồng nhật lại kim hy

(Nối đời thi đậu xưa từng có

Cùng lúc vinh quy nay hiếm thay)

          Lại còn bài trướng của triều đình mừng vẫn còn truyền tụng

          Đến giờ dần ngày 5 tháng 6 năm Mậu Dần niên hiệu Cảnh Hưng thứ 19, ông mất tại quê nhà, thọ 65 tuổi.

Ghi chú:

(1)   Bồ Bản: chỗ vua Ngu Thuấn đóng đô ở đó

(2)   Thần kinh: kinh đô của nhà vua, có ý tôn kính

(3)   Trùng quang: sáng láng tưng bừng, nghĩa bóng là nói đức vua Thuấn sáng láng tưng bừng như ánh mặt trời, mặt trăng, ngôi sao.

(4)   Hoa phong: xưa người đất Hoa phong chúc vua Nghiêu bằng câu chúc”Tam đa” là đa phú, đa thọ, đa nam tử nghĩa là nhiều của, nhiểu tuổi thọ và nhiều con trai.

(5)   Tam trường: thi hương có 3 kỳ: nhất trường, nhị trường và tam trường

(6)   Hương cống: người đậu thi hương, sau gọi là cử nhân.

7/2/2014

Đỗ Đình Tuân