Dịch Bắc hành tạp lục: Bài 93

Bài 93

Liêm Phả bi

廉頗碑	Liêm Pha bi
廉頗亡去武安將	Liêm Pha vong khứ Võ An 1 tướng
四十萬人同穴葬	Tứ thập vạn nhân đồng huyệt táng
乳臭小兒易言兵	Nhũ xú tiểu nhi 2 dị ngôn binh
一國長城徒自喪	Nhất quốc trường thành 3 đồ tự táng
寄閫重任須老成	Ký khổn trọng nhậm tu lão thành
內審國勢外敵情	Nội thẩm quốc thế ngoại địch tình
所以臨敵能制勝	Sở dĩ lâm địch năng chế thắng
端在捐仇知負荊	Đoan tại quyên cừu tri phụ kinh
一國兩虎不可犯	Nhất quốc lưỡng hổ 4 bất khả phạm
二十餘年誰與爭	Nhị thập dư niên thùy dữ tranh
將軍在時趙以重	Tướng quân tại thời, Triệu dĩ trọng
將軍去時令趙輕	Tướng quân khứ thời linh Triệu khinh
所恨讒人織萋斐	Sở hận sàm nhân chức thê phỉ
何須一食三遺屎	Hà tu nhất thực tam di thỉ 5
白頭去後不重來	Bạch đầu khứ hậu bất trùng lai
邯鄲之事可知矣	Hàm Đan 6 chi sự khả tri hĩ
趙亡秦繼三千年	Triệu vong Tần kế tam thiên niên
將軍名序至今傳	Tướng quân danh tự chí kim truyền
摩挲古碣三太息	Ma sa cổ kiệt tam thái tức
勃勃壯氣想見其生前	Bột bột tráng khí tưởng kiến kỳ sinh tiền
今人不少食多肉	Kim nhân bất thiểu thực đa nhục 7
幾令家養無遺畜	Cơ linh gia dưỡng vô di súc
清平時節無戰爭	Thanh bình thời tiết vô chiến tranh
一口雄談不數廉頗與李牧	Nhất khẩu hùng đàm bất sổ Liêm Pha dữ Lý Mục 8.

Dịch thơ : Bia Liêm Phả

Liêm Phả đi rồi Võ An làm tướng

Bốn mươi vạn quân chung mồ táng

Miệng còn hơi sữa bàn việc binh

Trường thànhf một nước mà  bỏ uổng

Việc lớn phải giao bậc lão thành

Trong biết thế nước ngoài địch tình

Khi gặp kẻ địch mới ngăn được

Phải quên thù riêng biết sửa mình

Một nước hai hổ không xích mích

Hơn hai mươi năm không ai tranh

Khi tướng quân còn Triệu được trọng

Khi tướng quân mất Triệu bị khinh

Giận kẻ gièm pha nói quá lời

Một bữa ba lần phải đi ngoài

Đầu bạc một đi không trở lại

Việc ở Hàm Đan chắc biết rồi

Tần thay Triệu cách ba nghìn năm

Tên tuổi tướng quân vẫn còn truyền

Xoa tấm bia cổ ba lần than

Thấy bừng khí thế như ngày trước

Người nay không ít kẻ ăn thịt

Khiến cho gia súc không còn gì

Gặp buổi thanh bình không chiến tranh

Luôn mồm nói mạnh không kể gì Liêm Phả và Lý Mục.

                                                          Đỗ Đình Tuân

                                                             (dịch thơ)

Chú thích:

*Liêm Pha: Liêm Pha là một lương tướng nước Triệu. Đời Triệu Văn Vương 趙文王, năm thứ 16, Liêm Pha giúp Triệu đánh Tề đại bại, lấy được Dương Tân và được lãnh chức thượng khanh, nổi tiếng với chư hầu là người có dũng khí.

1. Tức Vũ An Quân 武安君, tức Bạch Khởi 白起 (?-257 trước T.L.), tướng Tần. Đã đánh hơn 70 thành. Đánh bại quân Triệu Quát, chôn sống hơn 40 vạn hàng binh Triệu.

2. Chỉ Triệu Quát. Triệu Quát từ nhỏ học binh pháp, bàn quân sự, cho rằng thiên hạ chẳng có ai địch nổi mình. Quát từng bàn quân sự với cha, Triệu Xa không bắt bẻ, vặn vẹo nổi, nhưng vẫn không cho là phải. Mẹ Quát hỏi lý do, Xa đáp: "Việc binh cực kỳ nguy hiểm, mà Quát lại khinh thường. Nước Triệu không cử Quát làm tướng thì thôi, chứ cử nó thì cái người làm vỡ quân Triệu tất là nó". Quả thực, sau đó, Triệu Quát lên thay Liêm Pha, bao nhiêu chương trình biện pháp cũ thay đổi hết, nhiều quan quân liêu thuộc bị thuyên chuyển. Tướng Tần là Bạch Khởi được tin, bèn dùng chiến thuật bất thường, cho quân mai phục rồi vờ thua chạy, chẹn đường tiếp tế và cắt quân Triệu làm đôi; lòng quân Triệu ly tán. Được hơn bốn mươi ngày thì quân Triệu cạn lương, bị đói. Triệu Quát tung số quân tinh nhuệ nhất ra mặt trận và đích thân điều khiển. Quân Tần bắt chết Triệu Quát. Quân Quát thua cả mấy mươi vạn người đầu hàng và đều bị quân Tần chôn sống hết.

3. Chỉ Liêm Pha, trường thành của cả nước.

4. Lạn Tương Như 藺相如 người nước Triệu, là xá nhân của viên thái giám trưởng trong cung. Nhờ trí dũng của Lạn Tương Như mà vua Triệu Huệ Văn Vương không mất viên ngọc Hòa-bích rất quí vào tay vua Tần Chiêu Vương. Khi được thăng làm Thượng khanh, hơn cả đại tướng Liêm Pha, Liêm Pha ganh tị, nhất định tìm cách làm nhục Tương Như. Lạn Tương Tư vẫn nhún nhường, khi ra đường, thấy bóng Liêm Pha, ngoặt xe lẩn tránh. Tương như nói: "Sở dĩ nước Tần hùng cường kia không dám đem quân đánh Triệu, là vì ở đây còn có hai con hổ" (chỉ Lạn Tương Như và Liêm Pha). Tương Như tôi nhẫn nhục nhường nhịn, là vì để mối nguy của quốc gia lên trên cái hiềm thù cá nhân đấy". Lời nói này đến tai Liêm Pha, Liêm Pha cởi trần, lưng mang cành có cây gai đến nhà Tương Như tạ tội.

5. Kẻ thù của Liêm Pha là Quách Khai đút nhiều vàng cho sứ giả để sứ giả nói xấu Liêm Pha. Sứ giả gặp Liêm Pha; Liêm Pha ăn một bữa hết một đấu gạo và mười cân thịt, mặc áo giáp lên ngựa, tỏ ra mình vẫn còn dùng được. Sứ giả về báo với Triệu Vương rằng: "Liêm tướng quân tuy già nhưng ăn còn khỏe. Có điều ngồi với tôi một lúc mà bỏ đi đại tiện đến ba lần".

6. Kinh đô nước Triệu nay thuộc tỉnh Trực Lệ ?

7. Ăn nhiều thịt. Xem chú thích "nhất thực tam di thỉ" ở trên.

8. Tướng giỏi ở biên giới phía bắc nước Triệu. Lý Mục đánh Hung Nô, quân Hung Nô mười năm không dám phạm biên giới. (Xem Giản Chi và Nguyễn Hiến Lê, Sử ký Tư Mã Thiên, Lá Bối tái bản lần I, 1972, Saigon, Việt Nam, trang 478-499)

24/7/2014

Đỗ Đình Tuân