CHƯƠNG I: TUỔI THƠ ( Tiếp theo )

        Thấy tôi lang thang vừa chơi vừa làm lắm việc linh tinh thế, bố tôi sót ruột và nghĩ ra việc dạy tôi học tiếng Pháp rồi từ từ tính tiếp chuyện  học hành. Tôi nghe lời bố, hàng tuần tôi sang học mấy buổi tối cho đỡ buồn. Tôi tập phát âm không đến nỗi nào, và đọc lưu loát những câu thông dụng. Nhưng tôi chóng chán và chẳng hiểu học tiếng Pháp để làm gì. Những năm cấp 2, tôi đã học tiếng Trung rồi. Tôi nghịch ngợm và láu cá lắm, cứ viết phiên âm la tinh ra bàn tay chữ nhỏ tí tẹo rồi đọc. Bây giờ học tiếng Pháp, bố tôi là thầy, chỉ có một thầy một trò với nhau, tôi lì lì chẳng  thể nghĩ ra trò gì nữa. Tôi chỉ muốn đến trường đi học bình thường như các bạn.
         Thế rồi cả nhà đành cho tôi sang Bắc Ninh ở với chị cả và giúp chị trông cháu. Chị tôi dạy trường cấp 2, sinh con gái đầu lòng. Hàng ngày, tôi bế cháu chơi ở sân trường để chị đi dạy mà lòng buồn vô hạn, và rất hay cau có bực tức.Vậy là tôi bị nghỉ học suốt hai năm. Cho tới khi tôi 13 tuổi, chị chuyển về dạy cấp 2 ở Từ Sơn, thì tôi theo về. Tại đây, tôi vẫn thiếu tuổi vào cấp 3 và đã xong kì thi tuyển, các bạn trúng tuyển bắt đầu vào năm học, nên chị xin cho tôi học đặc cách. Vì quen thuộc nể nang, thầy giáo hiệu trưởng cấp 3 nhận tôi vào học lớp 10. Ngày đó tôi uốn tóc quăn. Vì thế tôi trở thành một đứa kỳ dị trước mắt mọi người. Chà “một con bé người Hà Nội sao lại sang đây học với bọn mình?”, họ tự hỏi nhau vậy. Những giờ lao động gánh bùn, đào xắn đất,  gánh gạch thoạt đầu họ không làm chỉ đứng nhìn tôi làm. Nhiều đôi mắt như thách bảo xem cái con bé Hà Nội tóc phi dê lạ kỳ kia liệu có tránh được những trận cười chế diễu không. Nhưng rồi thực tế chẳng có trận cười nào hết mà chỉ có nỗi kinh ngạc vì con bé gánh bùn rất dẻo dai. Nó không sợ bùn bẩn, nó cầm xẻng sắn đất sét,  xúc bùn nhẹ nhàng như không có chuyện gì xảy ra. Khi cần bê bằng tay, nó hùng hục vận chuyển một mình thật thản nhiên. Nó không sợ phải đi chân đất trên con đường gánh gạch đầy những dăm đâm vào bàn chân bé nhỏ. Nó xếp gánh mỗi bên sáu viên gạch giống các bạn, nó đi phăm phăm lặng lẽ một mình, chiếc đòn gánh lăn trên vai và nhịp nhàng theo bước chân dứt khoát. Chẳng ai biết nó gánh được vì đã từng gánh quen ở nhà: gánh nước, gánh gạo trong những ngày buồn tẻ phải tạm rời ghế nhà trường! Nhưng riêng xúc bùn xắn đất thì chính nó không hiểu sao nó làm được “ngon lành” như thế. Chắc chỉ có thể giải thích rằng, nó mang trong lòng một "bồ" tự ái tự trọng gì đấy thật ghê gớm và được ông trời thấu hiểu nên đã ban cho nó sức mạnh, sức mạnh để hòa đồng được trong một môi trường bạn bè mới lạ, và để dập tắt được những nụ cười chế diễu từ trong trứng nước.
          Sau nỗi ngạc nhiên về con bé từ Hà Nội sang học ấy, các bạn bắt đầu làm quen và thích chơi với tôi, rồi còn chế ghép đôi tôi với bạn này bạn khác. Tôi chỉ thấy buồn cười vì tôi còn quá nhỏ. Có bạn tự cạo trọc đầu vì không làm thân được với tôi, sao mà trẻ con đến vậy. Hành động đó khiến tôi để ý đến bạn, bạn ở ngay cạnh nhà tôi ở trọ. Cứ mỗi sáng ra lấy nước ở bể để đánh răng rửa mặt tôi lại lén nhìn sang sân bên kia xem bạn đâu, bạn đang làm gì. Rồi khi tới lớp, hai đứa gặp nhau đều quay mặt đi. Có bạn hát hay đàn giỏi, tôi thích nghe bạn hát lắm, lúc học bài xong tôi thường bế cháu sang nhà bạn chơi để nghe hát! Bạn gái cùng lớp thì tôi chơi thân nhất với Thuần vì bạn cùng nhỏ tuổi. Gọi là thân thôi chứ không mấy khi đến nhà nhau. Bạn gái khác lớp thì tôi thân với Di. Chúng tôi hay ôn bài với nhau nhất là kì thi tốt nghiệp. Ngày ấy đêm đến chỉ leo lét ngọn đèn dầu, chúng tôi ra trường ngồi học. Chúng tôi không bao giờ thấy mỏi mệt vì học, và không phải học thêm ở đâu cả. Với những bạn học kém thì các thầy cô yêu cầu đến học thêm tại trường. Các bạn gia đình đều nghèo, không phải nộp thêm tiền học. Các thầy cô thì tâm huyết  và chẳng bao giờ được nhận thù lao bồi dưỡng gì trong khi đời sống vô cùng khó khăn.
             Tôi học ở trường cấp ba Từ Sơn ba năm. Hàng tuần cứ chiều thứ bảy tôi đáp tàu hỏa về Hà Nội, để thăm bố tôi, và sống tại ngôi nhà quen thuộc của mình. Rồi sáng sớm thứ hai lại đi tàu sang và đi bộ một quãng khá xa từ ga tới trường. Lần nào tôi cũng gặp các thầy giáo của mình vì các thầy phần lớn đều từ Hà Nội sang dạy chứ không phải người địa phương. Tôi luôn chào hỏi các thầy cho phải phép rồi lánh đi một mình.
             Tôi được chọn học lớp bồi dưỡng giỏi Văn và lớp bồi dưỡng giỏi Toán. Nhiều khi các buổi học trùng nhau, các thầy đều gọi nên tôi phải từ chối môn Văn vì thích Toán hơn. Tôi đã thi Toán giỏi của tỉnh, không được giải cá nhân (tôi chỉ được điểm 11/20), nhưng đồng đội chúng tôi được giải vì không có điểm dưới trung bình. Ngoài học lớp bồi dưỡng Toán, tôi tham gia một số hoạt động ngoại khóa: thầy giáo Văn giao cho tôi sưu tầm và lên chuyên san về ca dao con cò, tượng trưng cho người nông dân Việt nam. Thầy giáo Ngoại ngữ giao cho tôi đọc diễn văn bằng tiếng Nga trước toàn trường ngày bế giảng năm học. Tôi còn đóng kịch  vai con gái viên đại úy, mặc áo dài rất điệu, trong một vở kịch do nhóm lớp tôi tập tành và trình diễn. Tôi hay đi lao động gặt lúa giúp dân. Tôi đã biết thế nào là gánh đòn sóc hai đầu, đi một mạch hàng mấy cây số không được nghỉ vì sợ rụng lúa. Tôi đi cắt rạ, làm đụn rạ và gánh về từng gánh thật to che hết cả người, chân cứ bước đại mà đi thôi. Tôi cắt lúa mùa bằng liềm và lúa chiêm bằng hái. Tôi tự chiến đấu với hàng đàn đỉa to, gạt đi và bôi vôi vào vết thương bị nó hút máu. Tôi cắt lúa rất nhanh đến nông dân phải thán phục. Công việc nhà nông chỉ mỗi cấy lúa là tôi vụng về chậm chạp, cấy không thẳng hàng lại còn hay đổ. Tất nhiên việc cày và bừa tôi chỉ thử chơi chứ không phải làm thật bao giờ.
          Tôi ở trọ làng Đình Bảng, với chị Hiền Trang và me tôi sang đây trông cháu cho chị tôi dạy học. Thi thoảng tranh thủ lúc cháu ngủ, me tôi bện thừng, bện võng đay để bán. Me tôi chăm chỉ lắm. Lao động và kiếm tiền là hai thứ me tôi say mê không bút nào tả xiết. Có lẽ tôi chịu ảnh hưởng của me về hai việc này, nhưng rất khác me trong cách nghĩ về kiếm tiền. Sự khác biệt này có lúc khiến tôi lâm vào tình trạng cực khổ nhưng thôi không dài dòng sớm để từ từ tôi sẽ hồi tưởng sau. Chúng tôi ở trọ nhà bà Nhuận. Nhà to, sân to, đồng hồ to nốt. Tôi học trên một cái hòm đựng thóc của bà dùng tạm làm bàn. Một lần hòm thóc có nhiều con mạt quá, nó đốt tôi sưng toàn thân và để lại lắm nốt như ghẻ. Mỗi lần, nhìn đôi chân dài trắng trẻo của mình nham nhở sẹo, tôi lo lắm không biết rồi có khỏi không. Thực tế thì vài năm sau chúng biến mất, trả cho tôi nguyên vẹn  đôi chân như cũ và sau này lên miền núi sơ tán, tôi được miễn dịch chả bao giờ bị loài bọ loài mạt nào cắn nữa trong khi các bạn thì ghẻ kềnh càng.
         Tôi sinh hoạt, ăn ở giống các bạn, nghĩa là ăn bằng nước giếng khơi, giặt dũ ở ao, thi thoảng đi nhặt phân trâu nộp nghĩa vụ cho nhà trường. Nhưng riêng khoản ăn thịt chuột thì tôi đầu hàng. Có một lần, đi học về, tôi được chị để phần cơm. Tôi thấy có món canh thịt băm viên hành dăm thơm phức. Tôi tưởng là canh thịt bò, nhưng không phải. Chị bảo cứ ăn đi rồi biết. Tôi đói quá, ăn xoàn xoạt mấy bát liền chan canh đầy oặc, miệng khen ngon rối rít. Vậy mà khi ăn xong, chị tôi mới nói đó là thịt chuột, thế là tôi chạy ra ngoài vườn nôn thốc nôn tháo. Chị bảo cả làng này ăn thịt chuột, họ bán đầy chợ nên chị thử mua và nấu ngon chứ có sao đâu. Một lần khác, xảy ra đám cháy ở một gia đình nuôi nhiều gà tây. Gà chết cháy thui, nhưng chủ nhà tiếc rẻ đem bán. Chị tôi mua một con vì tham rẻ, mang về bỏ đi những phần cháy, còn lại thịt gà vẫn trắng nhưng dim lên đắng ngắt sặc đầy mùi khói. Chót mua rồi, cả nhà cứ phải nhắm mắt nhắm mũi ăn cho khỏi ...phí! Sau lần ấy, trong đời tôi cứ nói đến gà tây là tôi không sao quên được cái vụ ăn thịt gà cháy này và ớn hết chịu nổi.
          Ngoài giờ dạy và học, chị em tôi tranh thủ tăng gia. Chị tôi mượn một mảnh ruộng dân không làm hết rồi làm đất và trồng khoai lang, đậu xanh, đậu đen, lạc. Nhờ vậy, tôi được làm quen với cuốc đất bằng cuốc, đập đất bằng vồ cho nhỏ tơi ra, đánh luống. Tôi rất khoái chí khi đi rỡ lạc, lựa củ non đem luộc lên ăn, còn già thì phơi khô bóc ra làm thức ăn dự trữ, rất thích tách vỏ đỗ lấy hạt đem phơi. Chỉ có khoai lang là quen thuộc từ mấy năm trước nên luộc ăn cho đỡ đói chứ không thích phơi phóng gì nữa. Chị tôi còn trồng rau muống trên mảnh đất nhỏ. Tôi thường pha nước tiểu loãng rồi tưới rau. Trồng rau muống cạn nhưng rau lên xanh um tốt lắm, và mỗi khi cắt ra để nấu ăn thì phải cắt hàng loạt rồi nhặt cho sạch chứ không ngắt lẻ từng ngọn.
          Tôi học giỏi, tham gia hoạt động của lớp rất tích cực, nhưng khi các bạn ở chi đoàn thanh niên gợi ý tôi phấn đấu làm cảm tình, đối tượng, tôi từ chối phắt và bảo tôi còn nhỏ chỉ học thôi, sau này hãy hay. Đến khi vào Đại học tôi mới thấy mình lẻ loi quá, mọi người đều vào Đoàn từ hồi phổ thông rồi! Khi học xong cấp 3, tôi thi tốt nghiệp và đậu loại xuất sắc được giấy khen. Năm ấy tôi thi sáu môn: Toán, Lý, Hóa, Văn, Địa, Sinh vật. Nhưng khốn khổ tôi không được làm hồ sơ thi đại học vì thiếu tuổi. Suốt ngày đêm tôi khóc, ngơ ngẩn nhìn các bạn hỏi nhau thi trường này trường kia. Các trường đều yêu cầu 17 tuổi trở lên, riêng Sư phạm từ 18 tuổi, mà tôi thì chưa tới 16. May mắn làm sao, một hôm anh rể tôi, anh Nghiệp– chồng chị Hiền Thục từ Hà Nội sang và bảo tôi được thi vào Đại học Tổng hợp. Trường này cho phép học sinh ít tuổi thi nhưng với điều kiện phải đậu phổ thông xuất sắc, và điểm tổng kết phải có hai phần ba là điểm 5, một phần ba còn lại là điểm 4, không có điểm 3 nào. Thật hú vía, tôi vừa đạt điều kiện ấy. Thế là tôi cuống quít làm hồ sơ nộp trước ngày thi có mấy ngày. Trước ngày thi, danh sách thí sinh vẫn không có tôi. Phải đúng hôm đi thi mới có danh sách viết thêm bằng tay vào cuối trang đánh máy.
          Vậy là tôi thi Đại học Tổng hợp ngành Toán, không được ôn thi. Ngày đó, tôi phải thi Toán Văn Lý Hóa và Ngoại ngữ cộng điểm khuyến khích. Tôi làm môn Văn môn Hóa đều tốt nhưng môn Toán bỏ mất câu cuối của bài thứ năm. Tôi làm hơn một giờ đồng hồ thì bị chóng mặt nên không cố làm nữa, xin về nửa chừng. Tôi chán nản định bỏ thi Lý vì nghĩ rằng mình thi ngành Toán mà Toán không làm hết thì “teo” rồi. (về sau mới biết hóa ra các bạn đều bỏ câu đó vì nó khó quá). Cũng nhờ anh Nghiệp khuyên, tôi mới thi tiếp. Xong xuôi, tôi chẳng nghĩ mình đậu vì năm ấy thi rất khó, và là năm cuối cùng trước khi bỏ thi Đại học. Nhưng rồi số trời đã định, tôi nhận được giấy báo trúng tuyển đại học trong khi đang chơi nhảy dây ngoài đường.
   
Trích từ Hồi kí : NƯỚC MẮT VÀ NỤ CƯỜI
                    Bùi Thị Kim Thư
                   ( Còn nữa )