ĐỌC THƠ NGUYỄN PHI KHANH (Tiếp theo)

Ngoài nỗi buồn khổ vì “lỡ dịp công danh”, Nguyễn Ứng Long còn mang nỗi buồn khổ của một con người sống trong thời loạn...Suốt trong thời vua Duệ Tôn, nhà vua dường như dồn toàn bộ sức lực của Đại Việt cho việc đi đánh dẹp Chiêm Thành. Nhưng do ương bướng, cố chấp ý mình, không nghe lời khuyên can của nhiều vị cận thần, lại chủ quan khinh địch nên Duệ Tôn đã trúng kế của Chế Bồng Nga. Nhà vua tử trận, nhiều cận thần bị chết theo. Quân Đại Việt bị đánh tan tác. Trần Phế Đế (con Duệ Tôn) kế vị nhưng tiếp thu một gia tài trống rỗng. Đất nước lâm vào tình trạng loạn lạc liên miên. Quân Chiêm Thành thường xuyên ra quấy nhiễu bắt người cướp của ở các tỉnh phía Nam. Ngày 6 tháng 11 năm Đinh Tỵ (1377) quân Chiêm Thành tấn công ra Bắc. Chúng đánh thẳng vào kinh sư, vơ vét của cải, đốt phá kinh thành. Sau 6 ngày chúng lại rút quân về. Tháng 6 năm Quý hợi (1383) quân Chiêm Thành lại theo đường núi đánh ra Đại Việt. Kinh sư kinh động. Thượng hoàng chạy sang Đông Ngàn. Mãi tháng 12 chúng mới rút về. Tháng 10 năm Kỷ Tỵ (1389) Chiêm Thành lại đánh ra Thanh Hóa, quân ta thua liểng xiểng. Thừa thắng chúng tiến quân ra Bắc. Trần Khát Chân được cử đi chống giữ. Đến sông Đại Hoàng thì gặp quân Chiêm. Thấy thế giặc mạnh, Trần Khát Chân phải quay về cố thủ ở Hải Triều (sông Luộc)...Trong nước cũng nhiều nơi nổi dậy chống lại triều đình. Lớn nhất là cuộc nổi dậy của Phạm Sư Ôn. Tháng 12 năm Đinh Tỵ Phạm Sư Ôn, Nguyễn Tông mại, Nguyễn Khả Hành, tụ họp bè đảng ở Quốc Oai rồi đánh vào Kinh Sư. Hai vua phải chạy sang Bắc Giang. Sư Ôn đóng trong kinh thành ba ngày rồi rút về Nộn Châu (vùng Quốc Oai). Sau Hoàng Phụng Thế đi đánh dẹp được.

Nhờ có sự may mắn, một tiểu thần của Chế Bồng Nga, do bị đánh đập đã trốn sang bên ta báo cho Trần Khát Chân biết thuyền của Chế Bồng Nga. Trần khát Chân cho đội cung tên tập kích và bắn chết được. Quân ta cắt lấy đầu rồi sai Lê Khắc Khiêm đem về báo công với thượng hoàng đang ở hành tại Bình Than. La Ngai, đại tướng quân Chiêm, thiêu xác Chế Bồng Nga rồi rút quân về nước. Đại Việt tạm qua cơn nguy biến. Nhưng quyền lực lại đã thâu tóm cả vào trong tay Hồ Quý Ly.

Thời buổi loạn ly ấy đã in dấu vào trong thơ Nguyễn Ứng Long. Đó là nỗi đau lòng khi nghe tin giặc Chiêm sang cướp phá:

Gió tây tỉnh mộng tin về

Phía nam mấy quận tai nghe quặn lòng

(Bài 47: Trao đổi với kiểm chính Hồng Châu)

Là niềm hy vọng sớm trừ được giặc Chiêm:

Tin tốt nay mai vào sẽ hỏi

Ngày nào bắt được Quỷ Chương nghe?

(Bài 40: Mùa đông năm Xương Phù thứ nhất (1377) tôi từ Nhị Khê

           đến ngụ tại nhà khách ở phía nam thành)

Rồi cảnh ông phải chạy vào trong núi sâu tránh giặc:

Suốt ngày trong núi rượu triền miên

Nguy hiểm ngoài đường ngại chẳng lên

Xót mẹ tuổi già nghìn dặm cách

Thương ta lánh nạn một thân tuyền

Đất trời gió bui lo suông vậy

Lam chướng núi rừng mệt mỏi thêm

Canh cánh nỗi lòng da diết nhớ

Đêm nhìn Ngưu Đẩu ngóng trung nguyên.

(Bài 1: Lánh giặc trong núi)

Là nỗi buồn của ông trước cảnh kinh thành bị đốt phá hoang tàn:

Huống lại điêu tàn sau lửa chiến

Trông vời trời tạnh ngậm ngùi vay.

(Bài 7: Chiều thu đứng trông)

Là niềm mong mỏi đất nước thanh bình

Xin nhờ trời ánh đêm quang

Thấu soi muôn nỗi trần gian khổ sầu

Ngày vui đất nước đến mau

Năm Hồ mộng lại cùng nhau thả thuyền.

(Bài 51;Cảm xúc nhân tiết trung thu)

Và sau hết là niềm vui ông được trở về với mái nhà cũ, vườn xưa:

Sau loạn về mái nhà xưa

Đứa con sáu tuổi đã ưa sách đèn

Chim kêu hoa rụng trước thềm

Ngõ sâu gió lạnh mộng tàn song trưa

Hướng nhàn lòng hết âu lo

Học càng sâu rộng càng thư thái người

Chạy theo vật dục kệ đời

Chí nhàn ta đã toại rồi ở yên.

(Bài 13: Thú quê nhà)

Có lẽ lúc này thì bà Trần Thị Thái và nhạc phụ Trần Nguyên Đán đều đã qua đời. Các con phải trở về sống với ông. Gánh nặng gia đình ấy hình như đã làm ông gắn bó với cuộc sống đời thường hơn:

Một túp lều con thân khả dung

Trồng cây ghi chép dậy con dùng

Vun trồng ai giỏi hơn xuân chúa

Sinh trưởng đâu bì kịp hóa công

Ôm sách dưới lùm trưa ngả giấc

Say sưa bên đóa đón nồm đông…

(Bài 54: Họa thơ Phạm Cố Sơn)

Và lòng ông lúc này dường như cũng thấy nhẹ nhõm hơn đôi chút:

Nhà tranh xuân mãi đẹp thay

Cửa sài khách lại qua đây dễ tìm

Gió trưa giấc ngủ êm đềm

Hồn thơ gợi hứng từ rèm mai sang

Dở hay không đến cửa nhàn

Dậy châm hương gảy cây đàn ngày xưa.

(Bài 26: Quán khách)

Và thơ ông ta cũng thấy tươi tắn hẳn lên:

Thôn quê ai bảo đời đơn bạc

Dâu tốt quanh nhà lá biếc xanh.

(Bài 53: Cảm hứng ở xóm núi)

           ( Còn nữa )

      Đỗ Đình Tuân