Dịch Bắc hành tạp lục: Bài 73

Bài 73

Độ Hoài hữu cảm Văn thừa tướng

渡淮有感文丞將	Độ Hoài hữu cảm Văn thừa tướng
山河風景尚依然，	Sơn hà phong cảnh thượng y nhiên,
丞相孤忠萬古傳。	Thừa tướng cô trung vạn cổ truyền.
一渡淮河非故宇	Nhất độ Hoài Hà 1 phi cố vũ,
重來江左更何年？	Trùng lai Giang Tả2 cánh hà niên?
哀衷觸處鳴金石，	Ai trung xúc xứ minh kim thạch 3,
怨血歸時化杜鵑	Oán huyết qui thời hoá đỗ quyên 4.
南北只今無異俗	Nam bắc chí kim vô dị tục 5,
夕陽無限往來船。	Tịch dương vô hạn vãng lai thuyền.

Dịch thơ: Qua sông Hoài nhớ Văn Thừa tướng

Non sông phong cảnh vẫn y nguyên

Một tấm lòng trung mãi mãi truyền

Qua bến sông Hoài là hết đất

Quay về giang tả được bao niên

Lòng thơm đã cất lời vàng đá

Máu oán quay về hóa đỗ quyên

Nam Bắc xưa nay không khác tục

Lại qua chiều xuống biết bao thuyền.

                                Đỗ Đình Tuân

                                  (dịch thơ)

Chú thích:
*Văn thừa tướng: tức Văn Thiên Tường 文天祥 (1236-1282), hiệu Văn Sơn 文山, làm thừa tướng nhà Nam Tống. Khi quân Nguyên vượt sông Hoài đánh xuống nam, Thiên Tường khởi binh chống cự, được phong là hữu thừa tướng. Quân Tống thua, nhà Tống mất. Văn Thiên Tường bị bắt giam ở Yên Kinh 4 năm, không chịu khuất phục nên bị giết, mới 47 tuổi. Văn Thiên Tường có tập thơ nhan đề là "Chỉ nam lục" 指南錄 và "Chỉ nam hậu lục" 指南後錄, tả những cảnh ngộ đã trải qua khi chạy nạn, lời văn bi thiết. Bài "Chính khí ca" của ông khẳng khái, lẫm liệt được nhiều người truyền tụng.

Độ Hoài: sông Hoài thuộc phần đất hai tỉnh An Huy, Giang Tô. Khi nước Tống bị người Kim đánh bại, phải cắt đất để cầu hoà, lấy sông Hoài làm ranh giới. Từ sông Hoài trở lên bắc thuộc về Kim, từ sông trở xuống nam thuộc về nhà Tống. Từ ấy nhà Tống gọi là Nam Tống, còn gọi là miền Giang Tả vì ở tả ngạn sông Hoài.

1. Ranh giới giữa Kim và Nam Tống. Tống Cao Tông (Triệu Cấu) là vua đầu tiên của Nam Tống ký hòa ước với quân Kim, cắt Trung Quốc làm hai, từ sông Hoài trở lên thuộc về Kim.

2. Chỉ các đất phía đông hạ du sông Trường Giang (các miền thuộc tỉnh Giang Tô), đây là chỉ đất thuộc Nam Tống.

3. Khi Văn Thiên Tường bị bắt, ông có làm hai câu thơ ghi lại cảnh ngộ của mình. Đó là bài "Chỉ nam lục" và "Chỉ nam hậu lục".

4. Thơ Văn Thiên Tường có câu: "Tòng kim biệt khước Giang Nam lộ, Hoá tác đề quyên đới huyết quy" 從今別卻江南路，化作啼鵑帶血歸 (Từ nay cách biệt Giang Nam, Khi trở về sẽ thành con chim cuốc kêu ra máu).

5. Ý câu này nói ngày nay nước nhà đã thống nhất.