Đọc Quốc âm thi tập (14)

79. Tự thán 9

Nắng quáng thưa thưa bóng trúc che

Cây im thư thất ¹ sáng bằng the

Tỏ tường phiến sách con Chu Dịch

Bàn bạc lòng nhân cái quých chòe ²

Đòi thuở khó khăn chăng xuýt ải ³

Thấy nơi xao xác đã mày nề

Ngày nhàn gió khoan khoan đến

Thớt thớt ⁴ cài song giấc hòe.⁵

1.Thư thất: phòng đọc sách

2. Quých chòe: chích chòe (dùng phổ thông) quých chòe hay quých chè (vùng Hải Dương) Vít chè (vùng Bắc Ninh, Bắc Giang)

3. Xuýt ải: xuýt xoa, phàn nàn

4. Thớt thớt: sơ sài. qua loa

5. Giấc hòe: xem chú thích ở bài 63, 73

Bài 80. Tự thán 10

Tơ tóc chưa hề báo thửa sinh ¹

Già hòa lủ ² tủi nhiều hành ³

Chông gai nhẹ ⁴ đường danh lợi

Mặn lạt no mùi thế tình

Sách một hai phiên ⁵ làm bầu bạn

Rượu năm ba chén đổi công danh

Ngoài chưng phần ấy cầu đâu nữa

Cầu một ngồi coi đời thái bình.

1.Thử sinh: cha mẹ sinh thành. Bào thửa sinh: báo đáp công ơn cha mẹ

2.Lủ: TVG, PTĐ phiên là “cũ”, Đ DA phiên là “lủ”, PS phiên là “lú”.

3.Tủi nhiều hành: tủi nhiều đường

4. Nhẹ: TVG, PTĐ, BVN phiên là “nhẹ”, ĐDA phiên là “ nhỉ”, PS phiên là “nể”

5.Phiên: đọc biến âm của “phiến”

81. Tự thán 11

Con lều mọn mọn ¹ cách hồng trần

Vướng vất ² tư mùa những bạn thân

Trúc Tưởng Hủ ³ nên thêm tiết cứng

Mai Lâm Bô ⁴ đâm được câu thần

Trượng phu ⁵ non vắng là tri kỷ

Tiên khách nguồn im ⁶ ấy cố nhân

Mấy của yêu đương là chiếm được

Lại mong kiếm cả hết hòa xuân.

1.Mọn mọn : bé nhỏ

2. Vướng vất : vướng vít . PS phiên là « vắng bặt » thì nghĩa trí hẳn lại

3. Tưởng Hủ : ẩn sĩ đời Hán, tính ngay thẳng liêm khiết, đời Vương Mãng cáo bệnh về làng, trước nhà mở ba lối đi trồng trúc để thỉnh thoảng dạo chơi, hàm ý trúc là biểu tượng của quân tử

4. Lâm Bô : Nhà thơ đời Tống...Xem chú thích ở bài 20

5. Trượng phu : theo chú thích của ĐDA thì có nghĩa là « cây tùng »

6. Nguồn im : chỉ nơi suối rừng yên tĩnh, nơi tiên thường ở.

82. Tự thán 12

Lọ chi tiên bụt nhọc tầm phương ¹

Được thú an nhàn ngày tháng trường

Song ² có hoa mai đìa ³ có nguyệt

Án còn phiến sách triện ⁴ còn hương

Tôi ngươi ⁵ một tiết bền bằng đá

Biên tóc mười phân chịu những sương

Chữ học ngày xưa quên hết dạng

Chẳng quên có một chữ cương thường.

1.Tầm phương : tìm thơm, nghĩa là tìm nơi tiên bụt ở

2. Song : cửa sổ

3. Đìa : từ cổ của ao

4. Triện : lò đốt hương trầm cho thơm

5. Tôi ngươi : từ đôi, chỉ người làm bề tôi nói chung.

83. Tự thán 13

Phú quý lòng hơn phú quý danh

Thân hòa ¹ tự tại thú hòa thanh

Tiền sen ² tích để bao nhiêu thúng

Vàng cúc ³ đem cho biết mấy bình

Ngoài cửa mận đào là khách đỗ

Trong nhà cam quýt ấy tôi mình

Ai hay ai chẳng hay thì chớ

Bui ⁴ một ta khen ta hữu tình.

1.Hòa : bản ĐDA giải thích là « thì »

2. Tiền sen : lá sen mới này còn nhỏ như đồng tiền

3. Vàng cúc : hoa cúc mầu vàng

Ý chung hai câu ba bốn nói không có tiền vàng gì mà chỉ sẵn thiên nhien hoa cỏ thôi.

4. Bui : tiếng cổ, dịch chữ « duy » (惟) trong hán tự, nghĩa là chỉ có.

84. Tự thán 14

Lều nhàn ¹ vô sự ấy lâu đài

Nắm ở chăng từng khuất nhiễu ai

Tuyết đượm chè mai câu dễ động

Đìa in bóng nguyệt hứng thêm dài

Quyển thi thư những màng quen mặt

Tiếng thị phi chẳng đóng ² đến tai

Chẳng thấy phồn hoa trong thuở nọ

Ít nhiều gửi kiến cành hòe.

1. Lều nhàn: lều của người ẩn dật ở. PS lại phiên là “lều hèn”thì nghĩa lại là con lều nghèo hèn.

2. Đóng: 冻 âm hán là đống, âm việt có thể là đóng hoặc dóng. Đóng: ở đây có nghĩa “gõ vào” (đánh trống, đánh chuông” hoặc đập xuống, nện xuống (đóng cọc) . Có nhẽ phiên là “động” thì sáng nghĩa hơn.

07/09/015

Đỗ Đình Tuân