Dịch Bắc hành tạp lục: Bài 51

                              Bức họa GIANG TUYẾT (Thơ Liễu Tông Nguyên)

Bài 51

Vĩnh Châu Liễu Tử Hậu cố trạch

永州柳子厚故宅	Vĩnh Châu 1 Liễu Tử Hậu cố trạch
衡嶺浮雲瀟水波，	Hành lĩnh phù vân Tiêu thuỷ ba,
柳州故宅此非耶。	Liễu châu cố trạch thử phi gia ?
一身斥逐六千里，	Nhất thân xích trục lục thiên lý,
千古文章八大家。	Thiên cổ văn chương bát đại gia 2.
血指汗顏誠苦矣，	Huyết chỉ hãn nhan thành khổ hỹ 3,
清溪嘉木奈愚何。	Thanh khê gia mộc 4 nại ngu hà.
壯年我亦為材者，	Tráng niên ngã diệc vi tài giả,
白髮秋風空自嗟。	Bạch phát thu phong không tự ta!

Dịch nghĩa: Nhà cũ của Liễu Tử Hậu ở Vĩnh Châu

Trên núi Hành Lĩnh mây nổi, sông Tiêu sóng gợn
Nơi đây có phải nhà cũ của thứ sử Liễu Châu ?
Một thân bị đày ải nơi xa sáu ngàn dặm
Văn chương nghìn thuở, là một trong tám nhà văn thơ lớn bậc nhất
(Thợ vụng) tay bầm, mặt đổ mồ hôi, coi thật là khốn khổ
(Người tài như) khe trong, cây tốt, lại chịu tiếng ngu
Thời trai trẻ, ta cũng có tài ví như gỗ tốt
Nay bạc đầu, tự mình than vãn trước gió thu

Dịch thơ: Nhà cũ của Liễu Tử Hậu ở Vĩnh Châu

Mây Hành Lĩnh sóng sông Tiêu

Nhà quan Thứ sử Liễu Châu chốn nào ?

Thân đầy nghìn dặm gian lao

Văn chương nghìn thuở  hàng đầu trứ danh

Người như cây rậm khe xanh

Phải đâu mặt vã tay bầm khó coi

Trẻ trai ta cũng có tài

Nay thành đầu bạc than hoài trước thu !

                                       Đỗ Đình Tuân

                                          (dịch thơ)

Chú thích:

*Bài thơ này nói về ông Liễu Tông Nguyên (773-819) tự Tử Hậu. Thơ ông Liễu Tử Hậu hay nhưng không được trọng dùng, mà những kẻ nịnh vua thời đó lại được thảo chiếu của vua.
1.Vĩnh Châu: Liễu Tông Nguyên 柳宗元 (773-819), tự là Tử Hậu 子厚, người đất Hà Đông 河東 (nay thuộc tỉnh Sơn Tây 山西). Từng làm thứ sử Liễu Châu 柳州 (nay là Quảng Tây 廣西), đỗ tiến sĩ năm 21 tuổi, nổi tiếng tài hoa. Làm quan, chủ trương cải cách chế độ, chống tham ô nên bị đày đi xa như ở Vĩnh Châu 永州 chẳng hạn (nay thuộc Hồ Nam 湖南).

2. Tám nhà văn chương lỗi lạc: Hàn Dũ, Liễu Tông Nguyên, Âu Dương Tu, Tăng Củng, Vương An Thạch, Tô Tuân, Tô Thức, Tô Triệt

3. Trong bài Tế Liễu Tử Hậu văn Hàn Dũ viết: "Ví như người thợ vụng, tay bầm máu, mặt đổ mồ hôi, còn ông thợ khéo thì đứng khoanh tay. Văn chương ông Liễu không được dùng, còn bọn nịnh thần được thảo chiếu, chế của nhà vua!"

4. Trong Bài tựa tám bài thơ Ngu khê Liễu Tông Nguyên viết: "Cây tốt, đá lạ do hóa công bố trí, đều là những kỳ diệu của sơn thủy, chỉ vì tôi mà lụy, mang cái tên Ngu" (Gia mộc, dị thạch bố trí, giai sơn thủy chi kỳ giả, dĩ dư cố, hàm dĩ ngu nhục yên 嘉木異石錯置，皆山水之奇者，以余故，咸以愚辱焉). [Xem Nguyễn Hiến Lê, Cổ văn Trung Quốc, Xuân Thu xuất bản, USA Houston, trang 287-288.]

11/7/2014

Đỗ Đình Tuân