RƯỢU TRONG THƠ ĐƯỜNG 2

Lý Bạch

李白

Lý Bạch (701-762), tự Thái Bạch, hiệu Thanh Liên cư sĩ, quê gốc ở Thành Kỷ Lũng Tây (Cam Túc ngày nay), sinh ở Toái Diệp (nay thuộc Kyrgystan). Năm 5 tuổi theo cha di cư đến Thanh Liên Hương, Xương Long, Miễn Châu(nay là huyện Giang Du, Tứ Xuyên). Năm 25 tuổi dời Thục đi chu du thiên hạ 10 năm. Năm Thiên Báo thứ nhất (742) được triệu vào kinh làm hàn lâm. Sau vì miệt thị quyền quý, bị đám thân tín của Đường Huyền Tông dèm pha, phẫn chí từ quan dời kinh đô, tiếp tục chu du thiên hạ, gót chân đặt khắp vùng nam bắc Trướng Giang. Năm Thiên Bảo thứ 3 (744) gặp Đỗ Phủ tại Lạc Dương, kết giao tình bạn sâu sắc. An-Sử giấy loạn, ông tham gia mạc phủ của Vĩnh Vương Lý Lân. Lý Lân bại trận bị giết, ông bị liên lụy, bị giam tại nhà ngục Tầm Dương, sau lưu đầy Dạ Lang, năm sau trên đường Vu Sơn được xá tội trở về miền đông, phiêu bạt tới các vùng Vũ Xương, Lạc Dương, Kim Lăng. Mất tại Đương Đồ.

Lý Bạch là nhà thơ vĩ đại đời Đường, thích rượu, được người đời gọi là “trích tiên”. Thơ ông hào sảng phóng khoáng, tưởng tượng phong phú mới lạ, ngôn nữ tự do bay bổng, âm vận hài hòa đa biến, đưa nghệ thuật thơ Đường tới đỉnh cao, được người đời sau gọi là “thi tiên”. Ông giỏi về tất cả các thể laoị thơ, đặc biệt sở trường về thất ngôn tuyệt cú và thất ngôn ca hành. Có Lý Thái Bạch tập. Trong Toàn Đường thi ông có 25 quyển.

                                   (Theo MEN RƯỢU ĐƯỜNG THI, NXB Văn học, Hà Nội 2012)

行路難

 其一

金樽清酒斗十千

玉般珍羞值萬錢

亭杯投箸不能飮

拔剑四顧心茫然

欲渡黄河冰塞川

將登太行雪滿山

閑來垂釣碧溪上

忽復乘舟夢日籩

行路難行路難

多岐路今安在

長風破浪會有時

直掛雲凡濟滄海

Kim tôn thanh tủu đấu thập thiên

Ngọc bàn trân tu trị vạn tiền

Đình bôi đầu trợ bất năng ẩm

Bạt kiếm tú cố tâm mang nhiên

Dục độ Hoàng Hà băng tắc xuyên

Tương đăng Thái hàng tuyết mãn sơn

Nhàn lại thùy điếu bịch khê thượng

Hốt phục thừa chu mộng nhật biên

Hành lộ nan hành lộ nan

Đa kỳ lộ kim an tại

Trướng phong phá lãng hội hữu thì

Trực quải vân phàm tế thương hải.

Đường khó đi ¹

    (Bài 1)

Chén vàng rượu trong mỗi đấu ² mười nghìn tiền

Các món trân quý trên bàn ngọc đáng giá mượi vạn tiền

Thế mà ta phải dừng chén quẳng đũa không uống được

Ta rút gươm nhìn xung quanh lòng rối bời

Ta muốn vượt Hoàng Hà nhưng băng nghẽn sông

Định lên Thái Hàng ³ thì tuyết đầy núi

Lúc rỗi rãi ta ngồi buông câu trên ngòi biếc

Bỗng lại mơ thấy cưỡi thuyền đến bên mặt trời ⁴

Đường khó đi, đường khó đi

Nhiều ngã rẽ giờ đâu là đường ta cần đi ?

Ta tin rằng sẽ có lúc ta cưỡi gió lớn phá sóng

Giương thẳng buồm mây vượt biển xanh.) ⁵

Đường khó đi

Chén vàng rượu trắng mười nghìn

Trân tu mâm ngọc vạn tiền sánh ngang

Mà ta dừng chén không ăn

Tuốt gươm ngó khắp ruột gan rối bời

Vượt Hoàng Hà băng trôi nghẽn lối

Lên Thái Hàng đầy núi tuyết rơi

Buông câu bên suối thảnh thơi

Bỗng mơ lên cạnh mặt trời thuyền phi

Đường khó đi, đường khó đi

Ngổn ngang ngã rẽ biết về đâu yên

Gió dài cưỡi sóng có phen

Buồm mây kéo thẳng đưa thuyền ra khơi.

 

                               Đỗ Đình Tuân

                                 (dịch thơ)

1. Hành lộ nan thuộc “Tạp khúc ca từ” trong nhạc phủ, thường được dùng để thể hiện đường đời gian nan và tình cảm ly biệt đau xót. Bài thơ này viết vào khoảng năm Thiên Bảo 3 (744) khi Lý Bạch rời Trường An. Lý Bạch vốn dĩ tới kinh thành với chí lón kinh bang trị quốc, đã tiếp cận hoàng đế nhưng vì nịnh thần cản đường mà không được trọng dụng phải trở về. Đòn nặng nề đó khién nhà thơ uất ức. Bài thơ này thể hiện khúc chiết tinh tế biến đổi dữ dội trong tâm trạng nhà thơ:uất ức, theo đuổi, thất vọng, hy vọng…đen xen xung đột nhau. Cuối cùng kết thúc với cảm xúc lạc quan hào hùng.
2. Đơn vị dung tích xưa, bằng 10 lít.
3. Ngọn núi nằm giữa ba tỉnh: Sơn Tây, Hà Bắc và Hà Nam của Trung Quốc ngày nay.
4. Theo truyền thuyết, Khương Thái Công Lã Thượng từng ngồi câu trên Bàn Khê, tuổi rất cao mới được Chu Văn Vương trọng dụng; còn Y Doãn trước khi được vua nhà Thương là Thành Thang trọng dụng từng mộng thấy mình ngồi thuyền đi ngang qua mặt trời, mặt trăng. Ở đây nhà thơ dùng hai điển cố này để nói mình còn tràn đầy hy vọng sẽ được trọng dụng để thi thố tài năng hoài bão.
5. Thời Tống Nam Triều, khi Tông Xác còn nhỏ, thúc phụ hỏi chí hướng của ông là gì, ông trả lời: “Nguyện thừa trường phong phá vạn lý lãng” (nguyện cưỡi gió lớn phá vạn dặm sóng).
     (Theo MEN RƯỢU ĐƯỜNG THI, NXB Văn học, Hà Nội 2012)
   
   

13/10/2015

Đỗ Đình Tuân