Đọc Quốc âm thi tập (35)

210. Tích cảnh 12

Lầu xanh ¹ từ thấy khách thi nhân

Vì cảnh lòng người tiếc cảnh xuân

Mới trách thanh đồng ² tin diễn đến

Bởi chưng hệ ³ chúa đông quân.⁴

1. Lầu xanh: ban đầu chỉ có nghĩa là chỗ ở của nhà quyền quý sang trọng. Đến đời Đường mới có thêm nghĩa “nơi ở của người kỹ nữ”. Tân biên cho rằng chữ “lầu xanh” trong bài thơ này không theo nghĩa sau mà chỉ nơi ở củ một nhân vật quyền quý nào đó, còn khách thi nhân là chỉ tác giả ?

2. Thanh đồng: người hầu của tiên

3. Hệ: liên hệ, hệ lụy

4. Đông quân: thần chủ trì mùa xuân, cũng có nghĩa là thần mặt trời.

211. Tích cảnh 13

Đâu đâu cũng chịu lệnh đông quân

Nào chốn nào chăng gió xuân

Huống lại vườn còn hoa chúc cũ

Trồi thức tốt lạ mười phân.

212. Thủy trung nguyệt ¹

Nguyệt trong đáy nước nguyệt trên không

Xem ắt lầm một thức cùng

Hải Nhược ² chiết ³ nên cành quế tử ⁴

Giang Phi ⁵ chiếm được chức thiềm cung ⁶

Thu cao thỏ ướm thăm lòng bể

Vực lạnh châu mừng thoát miệng rồng

Điệu khiếp ^7. thiên nhan ⁸ chăng nỡ tạn

Lui thuyền lẵng đẵng ở trên dòng.

1. Thủy trung nguyệt: trăng trong nước

2. Hải Nhược: thần biển

3. Chiết: bẻ

4. Quế tử: cành quế trên cung trăng

5. Giang Phi nữ thần trên sông Trường Giang

6. Thiềm cung: cung trăng

7. Điệu khiếp: vẻ khiếp sợ

8. Thiên nhan: dung nhan của thiên tử

213. Thủy thiên nhất sắc ¹

Trời nghi ngút nước mênh mông

Hai ấy cùng xem một thức ² cùng

Gương thỏ chìm tăm Hải Nhược

Nhà giao ³ dãi bóng thiềm cung

Bút thiêng Ma Cật ⁴ tay khôn mạc

Câu khéo Huyền Huy ⁵ ý chửa đông

Rẽ có chim bay cùng cá nhảy

Mới hay kia nước nọ hư không.

1. Thủy thiên nhất sắc: trời nước một mầu

2. Một thức: một vẻ, một mầu, (như nhất sắc)

3. Nhà giao: giao long tức rồng

4. Ma Cật: tên tự của Vương Duy, danh thi và danh họa đời Đường.

5. Hoàng Huy: tên tự của Tạ Điêu, nhà thơ đời Nam Tề, được coi là người gây mầm mống cho thơ Đường.

HOA MỘC MÔN ¹

214. Mai thi ²

Giữa mùa đông trỗi thức xuân

Nam chi ³ nở cực thanh tân

Trên cây khác ngỡ hồn Cô Dịch ⁴

Đáy nước nghi là mặt Thái Chân ⁵

Càng thuở già càng cốt cách ⁶

Một phen giá một tinh thần

Người cười rằng kém thời lương đống ⁷

Thửa việc điều canh ⁸ bội mấy phần.

1. Hoa mộc môn: mục cây hoa

2. Mai thi: thơ mai

3. Nam chi: cành phía nam

4. Hồn Cô Dịch: hồn thần núi Cô Dịch

5. Thái Chân: tên hiệu của Dương Quý Phi vợ yêu của Đường Minh Hoàng

6. Cốt cách: vẻ gầy guộc cứng cỏi của cây mai

7. tài lương đồng: tài làm rường cột

8. Điều canh: điều hòa việc nêm canh cho vừa vặn, ngầm chỉ việc cai quản trông coi việc nước.

215. Lão mai ¹

Hoa nở cây nên thuở đốc sương ²

Chẳng tàn chẳng cỗi hãy phong quang

Cách song ³ khác ngỡ hồn Cô Dịch

Quáng bóng in nên mặt Thọ Dương ⁴

Đêm có mây nào quyến nguyệt

Ngày tuy gió chẳng bay hương

Nhờ ơn vũ lộ ⁵ đà no hết

Đông đổi dầu đông ⁶ hãy một đường.

1. Lão mai: cây mai già

2. thuở đốc sương : khi có nhiều sương

3. Các song : cửa sổ

4. Thọ Dương : con gái Tống Vũ Đế thời Nam Bắc triều, tương truyền ngày 7 tháng giêng nằm ngủ ở dưới thếm điện Hàm Chương, có hoa mai rụng xuống trán thành hoa năm cánh, lấy tay gạt bỏ không được. Nhân đó về sau phụ nữ thường vẽ hoa mai lên trán để trang sức gọi là mai hoa trang, mai trang, hoặc Thọ Dương trang.

5. Ơn vũ lộ : ơn mưa móc

6. Đông đổi dầu đông : thời tiết mùa đông có thay đổi cũng mặc kệ.

216. Cúc

Người ¹ đua nhan sắc buổi xuân dương ²

Nghĩ ³ chờ thu cực lạ dường

Hoa nhẫn ⁴ rằng đeo danh ẩn dật

Thúc còn thông bợn ⁵ khách văn chương

Tính tình nào đoái ⁶ bề ong bướm

Tiết muộn chăng nài ⁷ thuở tuyết sương

Dầu  thấy xuân lan cùng lọn được

Ai ai đều có mỗ mùi hương.

1. Người : chỉ các loài hoa khác (ngoài cúc)

2. Xuân dương : khí dương hòa ấm áp mùa xuân

3. Nghĩ : từ cổ nghĩa là « tự mình » (riêng cúc)

4. Nhẫn : đến nay

5. Bợn : vướng bận, vương vấn

6. Nào đoái : không đoái hoài đến

7. Chăng nài : chẳng kể gì

8. Câu 7+8 : giá như thấy được cả xuân lan và thu cúc cùng một lúc thì ai ai cũng có đủ mùi nọ, mùi kia. (Xuân lan thu cúc mặn mà cả hai-Nguyễn Du)

28/09/2015

Đỗ Đình Tuân