Dịch thơ Nguyễn Khuyến bài 93

Điền gia tự thuật

田家自述
上皇崩乃老	Thượng hoàng băng nãi lão
迄今歷五考	Hất kim lịch ngũ khảo
閒居耻素餐	Nhàn cư sỉ tố san
而食亦求飽	Nhi thực diệc cầu bão
所以田爾田	Sở dĩ điền nhĩ điền
惟是寳吾寳	Duy thị bảo ngô bảo
深耕以起土	Thâm canh dĩ khởi thổ
易耨以除草	Dị nậu dĩ trừ thảo
奮之澤如膏	Phấn chi trạch như cao
云之竫如掃	Vân chi tĩnh như tảo
晝夜不遑休	Trú dạ bất hoàng hưu
心力無遺巧	Tâm lực vô di khảo
猶慮天雨淋	Do lự thiên vũ lâm
猶慮何水早	Do lự hà thủy tảo
發苞畏風逆	Phát bao úy phong nghịch
立苗恐旱槹	Lập miêu khủng hạn cảo
幸而四時調	Hạnh nhi tứ thời điều
方望新穀好	Phương vọng tân cốc hảo
又為新榖好	Hựu vi tân  cốc hảo
又為碩鼠咬	Hựu vi thạc thử giảo
勉哉盡當為	Miễn tai tận đương vi
饑寒不可保	Cơ hàn bất khả bảo

                                               

Nhà nông tự thuật

Vua cha băng hà thì ta cáo lão

Tới nay đã trải năm lần xét công

Ở rỗi thì xấu hổ về nỗi ngồi ăn không

Mà ăn cũng cần được no bụng

Cho nên ta cày ruộng của ta

Cày sâu để xới đất

Bừa kỹ để trừ cỏ

Bón phân cho đất thêm màu

Làm cỏ cho đất sạch sẽ

Ngày đêm không kịp nghỉ ngơi

Tâm lực khôn khéo bao nhiêu dốc ra hết

Còn lo nỗi trời mưa dầm

Còn lo nỗi nước sông lên sớm

Lúa trổ đòng sợ gặp trái gió

Khi đâm bông sợ bị nắng khô

May mà được bốn mùa điều hòa

Mới mong lúa mới được tốt

Nào hay lúa mới tốt

Lại bị nạn chuột  cắn (1)

Hãy cố gắng làm hết phận sự mình

Khó mà giữ được khỏi đói rét.

1.     năm lần xét công (Ngũ khảo): Thiên Thuấn điển trong Kinh thư nói: “Tam tải kháo tích, tam khảo truất trắc u minh- chú: Tam khảo cửu tải dã” (Ba năm một lần xét công các bề tôi, ba lần xét thăng chức người tốt, giáng chức người xấu). Đây nói năm lần xét công tức 15 năm .

Đỗ Đình Tuân dịch thơ:

Vua băng hà thì ta về

Mười lăm năm đã qua đi một thời

Ăn không thì xấu hổ rồi

Mà ăn cái bụng không vơi mới là

Cho nên ta cày ruộng ta

Cày sâu bừa kỹ phòng trừ cỏ lên

Bón phân cho đất mầu thêm

Nước đều cỏ sạch ngày đêm tảo tần

Dốc bao tâm lực chuyên cần

Còn lo bão lũ nước dâng tràn bờ

Trổ đòng lo gió trái mùa

Đâm bông lo gặp nắng khô lâu ngày

Mưa hòa gió thuận là may

Mới mong lúa tốt mùa này bội thu

Nào hay lúa sắp lên bồ

Chuột ra cắn phá bấy giờ cậy ai

Bao nhiêu công sức mồ hôi

Nỗi lo đói rách trên đời tránh sao ?

5/12/2014

Đỗ Đình Tuân