Lại dịch thơ Nguyễn Khuyến 29

Bài 22

Hạ nhật văn cô ác thanh

Nguyên tác và phiên âm:

夏日聞鴣惡声	Hạ nhật văn cô ác thanh
鴣惡一声愁殺人	Cô ác nhất thanh sầu nhất nhân
鴣來春去不知春	Cô lai xuân khứ bất tri xuân
撤他桑杜為門户	Triệt tha tang đỗ vi môn hộ
只有婦夫無君臣	Chỉ hữu phụ phu vô quân thần
處處白衣憍白日	Xứ xứ bạch y kiêu bạch nhật
村村紅栵擻紅塵	Thôn thôn hồng lệ tẩu hồng trần
鴣來鴣不苦煩热	Cô lai cô bất khổ phiền nhiệt
回首東風暗濺巾	Hồi thủ đông phong ám tiễn cân

Dịch nghĩa: Ngày hè nghe tiếng chim cô ác ¹

Một tiếng kêu cô ác buồn chết chết người ta

Cô về thì xuân đi cô không biết xuân

Lấy tổ rễ dâu của chi khác làm tổ của mình ²

Chỉ có vợ chồng mà không có vua tôi

Đến đâu đều áo trắng khoe khoang giữa ban ngày

Nơi nào quả vải đỏ cùng tới tấp trong bụi hồng ³

Cô đến cô không thấy khổ vì nóng nực

Ngoảnh đầu nhớ đến gió xuân giọt lệ thấm khăn.

Dịch thơ:

“Ác cô” nghe chết người buồn

Mi về báo hạ mùa xuân qua rồi

Có vợ chồng chẳng vua tôi

Đẻ nhờ tổ khác nhờ người nuôi con

Ban ngày áo trắng khoe khoang

Thấy cây vải đỏ vội vàng đến ăn

Biết gì nóng nực khó khăn

Ngoảnh đầu lại nhớ gió xuân lệ tràn.

                               Đỗ Đình Tuân

                                   (Dịch thơ)

Chú thích:

1. Cô ác: theo tiếng Trung Quốc thì tiếng “cô ác” gần với tiếng kêu của chim “tu hú”. Cô ác lại có nghĩa là mẹ chồng ác. Tục truyền một người nàng dâu bị mẹ chồng ngược đãi, chết oan hóa thành giống chim kêu tiếng “cô ác”. Nhân đó người ta gọi là chim “Cô ác”. ếng Việt ta tiếng kêu của con chim này lại gần với tiếng “Tu hú”. Nên dân ta gọi là chim “Tu hú”. Có thể bài này tác giả mượn chim “cô ác” để đả kích người Pháp một cách kín đáo.
2. Tục truyền chim tu hú là loài chim không biết làm tổ. thường đẻ trứng vào tổ chim khác đã làm sẵn. “Rễ dâu” là dịch chữ “tang đỗ” (桑杜). Tác giả đã dùng chữ của thơ trong Kinh Thi “Triệt bỉ tương đỗ, trù mâu dũ hộ” (Tha rễ dâu kia ràng rịt cửa tổ mình).
3. Câu này nhắc truyện Dương Quý Phi đòi nhà Đường: Dương Quý Phi thích ăn vải ở quận Nam Hải là nơi co tiếng vải ngon. Khi đến mùa vải dân ở đây phải phi ngựa chạy ngày đêm đem tiến để kịp cho vải còn tươi. Có khi cả người lẫn ngựa chết ở dọc đường. Thơ Đỗ Mục có câu : “Nhất kỵ hồng trần phi tử tiếu, vô nhân tri thị lệ chi lai”(Một ngựa phi trong đám bụi hồng làm cho nàng phì cười, nào ai biết đâu rằng ngựa ấy đã đem quả vải đến). Ở nước ta mùa hè vải chín tu hú kêu nhiều.

19/11/2014

Đỗ Đình Tuân