Dịch thơ Nguyễn Khuyến bài 125 *

Bài 125

Độc dịch

讀易	Độc dịch
冬日争如夏日長	Đông nhật tranh như hạ nhật trường
南風還有北風凉	Nam phong hoàn hữu bắc phong lương
自為可口鴟嗔鳳	Tự vi khả khẩu si sân phượng
不盡機心雀捕螳	Bất tận cơ tâm tước bộ đường
海宇若開新世界	Hải vũ nhược khai tân thế giới
民風應入古鴻荒	Dân phong ưng nhập cổ hồng hoang
清晨獨起觀周易	Thanh thần độc khởi quan chu dịch
消息盈虚未易詳	Tiêu tức doanh hư vih dị tường

Dịch nghĩa: Đọc kinh dịch

Ngày mùa đông đâu dài bằng ngày mùa hè

Gió nồm qua rồi lại đến gió bắc lạnh

Tự cho mình có miếng ngon, cú gầm ghè với phượng hoàng (1)

Cơ mưu lòng người không lường hết được, sẻ bắt bọ ngựa (2)

Vũ trụ hình như mở ra một thế giới mới

Dân phong tựa như trở lại thời hồng hoang (3)

Sáng sớm dậy một mình xem kinh Chu dịch (4)

Cái lẽ Dầy, Vơi, suy, thịnh chưa dễ hiểu được (5)

Chú thích:

1.     Cú gầm ghè phương hoàng: Sách Trang Tử: chim uyên sồ là một loại phượng, ăn uống rất thanh. Một hôm cú kiếm được con chuột thối, gặp khi uyên sồ bay qua, cứ tưởng là uyên sồ đến tranh của mình, ngửa lên mà gầm ghè với uyên sồ. Câu này chê những kẻ chỉ bo bo giữ cái mồi phú quý thối nát, tưởng những người cao thượng cũng ham muốn như mình.

2.     Chim sẻ vồ bọ ngựa: sách Ngô Việt Xuân thu có chép: Con ve đậu dưới bóng mát, thích ý đang kêu. Một con bọ ngựa lại nấp sau rình bắt ve. Lại có con chim sẻ rình bắt bọ ngựa. Một người lại nấp sau rình bắt sẻ, người này vì chú ý đến chim quá thành ra sa chân xuống hố. Câu này ý nói người đời thường để ý đến cái lợi trước mắt mà quên đi những mối nguy sau lưng.

3.     Hồng hoang: Thời thái cổ mới sinh ra loài người

4.     Chu dịch: tức Kinh dịch

5.     Đầy, Vơi, Suy, Thịnh: Theo triết lý của nho học thì lẽ trời đất có khi tiêu đi, có khi lớn lên, có khi đầy, có khi vơi. Tạo nên sự vận hành của trời đất, sự đổi thay của thời cuộc…

Đỗ Đình Tuân dịch thơ:

Mùa đông ngày ngắn thoáng qua mau

Gió lạnh về cây lá úa sầu

Chim cú giữ mồi trừng ngó phượng

Lòng người chưa thấu sẻ rình sâu

Biển trời như mở mang thêm cõi

Phong tục dân quay tựa thuở đầu

Sáng sớm một mình ngồi đọc dịch

Vơi, đầy, suy, thịnh dễ hay đâu ?

24/12/2014

Đỗ Đình Tuân